Ngồi câu con cá…

Đôi khi, trong những ngày xa Hội An hay giữa lúc gặp phải nghịch cảnh, không hiểu sao, lại hiện lên dòng chữ viết bằng phấn trắng, trên cái bàn gỗ thô ở cư xá số 2 đường Đội Cung (Huế), một ngày tháng 3 năm 1972: Nếu sau này có gặp nhau ở chỗ phải đối kháng, hãy nhớ tình nghĩa phòng 10. Bên dưới ký tên: Ngô Sửu. Cái căn phòng số 10 ấy, là nơi Ngô Sửu, Lê Có, Nguyễn Văn Tự và Nguyễn Bổn ở, thuộc cư xá dành cho sinh viên Đại học Sư phạm Huế. Tôi chỉ là kẻ ăn theo, tạm trú. Và một hôm trở về phòng, không thấy cả bốn anh em, tôi biết dòng chữ ấy Ngô Sửu viết cho tôi. Đó là những năm tháng khốc liệt, nghiệt ngã của một giai đoạn lịch sử đầy biến động mà mỗi cá nhân không ai có thể thoát ra khỏi vùng xoáy lốc của nó…

Nhiều năm sau, tôi mới gặp lại Ngô Sửu. Trong một lần ngồi cà-phê cóc, Ngô Sửu nhắc lại một chuyện cũ. Khoảng năm 1984, thấy anh không vui với công việc dạy học (dù anh nổi tiếng là một thầy giáo môn Văn có cách dạy “hớp hồn” học sinh), tôi ngỏ ý: Có một cơ quan đang cần một biên tập viên có trình độ, nếu ông OK, tôi sẽ thu xếp? Đôi mắt anh hơi sáng lên, nhưng sau đó, không nghe Sửu nói gì thêm. Ngô Sửu đã có lần nhắc lại việc ấy, là để “khen” bạn mình, dù tôi không còn nhớ. Những chuyện đại loại như thế làm cho khoảng cách giữa Con Người được xích gần lại hơn… Nhưng cũng có điều tôi không… OK với Ngô Sửu và tôi đã vài lần cự nự: “Ông sống buồn quá. Tôi cũng đã từng đau khổ, rất đau khổ. Nhưng nếu không thể “chết”, thì phải sống, chứ biết làm sao khác được”. Anh day dứt: “Mình đến với tư tưởng của Phật giáo khá sớm, mà không hiểu sao vẫn cứ bị trói cứng trong cái thiên la địa võng này. Có lẽ là do “nặng nghiệp” quá chăng?”.

 *

Những năm tháng thiếu đói trôi qua, cùng với sự… nhòe nhoẹt dần đi những giá trị đạo đức – tinh thần. Thời “kinh tế thị trường”, có nhiều người đổ xô mua và bán. Bán để mua. Mà, cái đem bán “được giá” nhất, là… linh hồn. Ngô Sửu không bán, không muốn bán. Vì vậy mà anh… rơi vào hàng những người bị lỗ trắng, tất nhiên… Những con người chỉ còn lại sự… trớt quớt thường dễ đến với nhau. Tình bạn giữa tôi và Ngô Sửu cũng chầm chậm theo kiểu “vét cơm cháy” như thế. Cũng như tình yêu nam – nữ là sự chiếm lĩnh – tiếp nhận, tình bạn là sự phóng chiếu của bản thân lên người bạn của mình, Ngô Sửu thích bài tản văn tôi viết về những con đường của Hội An. Hẳn nhiên là vì anh tìm thấy trên lối đi tôi đã qua, sâu xa bóng dáng kỷ niệm của riêng anh. Ngô Sửu nói: “Trong tất cả những con đường, chỉ có “con đường xưa em đi” là đẹp nhất trong đời của mỗi người”. Vì sự đồng cảm ấy, mà có lần anh làm thơ… vịnh chơi về nhan đề những bài viết và cái tên của tôi: Những ngày ĐÔNG rét quá / ai cũng mong MẶT TRỜI / Trường Sơn là núi đá / Trường Sơn là suối khe / NHỮNG CON ĐƯỜNG KÝ ỨC / áo trắng và MÂY bay / là chí trai ngang tàng / 100 BÀI THƠ cứ hát / Ai không nghe? ai nghe.

Làm sao có thể không nhớ đến bạn, khi nói về mình? Và ngược lại, thì cũng chẳng có gì là… sai cả. Ghét nhất, là cái thói khiêm tốn giả vờ.

 *

Cùng với tuổi tác chồng chất dày lên và bao ma chiết trong đời của mỗi người, qua các dịp chia sẻ như thế, chúng tôi hiểu nhau hơn… Một lần, tôi cười cười: “Mình bị nhiều người chửi, là làm thơ gì mà giống như giẻ rách miểng chai, đọc nghe trặc cuống họng”. Ngô Sửu nghiêng mặt… kiêu: “Tôi nuốt miểng chai được, ông đừng có giỡn”.

Vậy là vui, thật tình vui.

Vì thế mà hơn hai năm trước, khi định xuất bản tập thơ kết thúc cái nợ kéo dài hơn 40 năm qua của bản thân, Ngô Sửu là một trong năm người tôi nhờ phụ đọc giúp bản thảo. Khi đặt vào tay anh sáu tập thơ đã in và ba tập bản thảo photo trên cỡ giấy A4, tôi rù rì:“Ông phải đọc như đang chấm bài của học sinh. Cứ “phê”, cứ ghi vào đó những gì ông nghĩ. Tôi không cần ông lịch sự. Tôi cần sự lạnh lùng của một đầu óc sáng suốt, một trái tim bình tĩnh”.

Anh đã làm đúng như tôi yêu cầu.

Nhưng nhà giáo vốn quen cẩn trọng này không phải không biết đừa: Trên trang cuối tập thơ thứ năm của tôi, anh giỡn giỡn bằng mực xanh: “Tập thơ này hay lắm. Tôi bị ông bức cung nên phải hạ đồ đao “trảm”. Đồ  đao không phải Đồ long đao mà đao of đồ tể”… Chưa cần “cãi” nhau là đao gì, nhưng anh đã trảm rất trúng. Chỉ một trong nhiều ví dụ: Trên bài thơ Mái nhà gồm bốn câu, hai đoạn:

Mèo hoang động tình gào
đuổi xô tróc mái ngói.

*

Rớt vào miếng trời đêm
gãy cạnh đôi ánh sao mờ.

 Ngô Sửu khoanh lại bằng mực đỏ chữ “cạnh” và ghi: “Hy sinh từ này được không?”. Đúng quá rồi. Bài ấy nằm trong loạt những bài thơ hiện thực – thế sự được viết trong khoảng đầu thập niên 1990 theo lối ghi chép của vận hành tư duy bình thường, rồi để đó, chưa có thời giờ “làm nguội”. Khi đưa trả lại những tập thơ, Ngô Sửu khiêm tốn: “Nếu ông sử dụng được khoảng 30% những ý kiến của tôi, thì đã mừng lắm rồi”. Khi mang đến tặng anh tập thơ cuối cùng vừa in xong hồi tháng 5.2012, tôi nghiêm trang: “Không phải 30%, mà đến hơn 50% đấy”. Tôi biết mình mắc nợ anh nhiều, vì trên không ít trang bản thảo, Ngô Sửu đã dành rất nhiều tâm sức và thời gian cho tôi.

*

Hai giờ sáng, tôi bật đèn. Cái ánh bạc của cây bút nằm ở góc bàn lóe lên. Bút và giấy. Chữ và nghĩa, nào có ích gì? Tất cả, rồi sẽ đến lúc xa lìa cái cõi trần lụy này. Không có gì quan trọng cả, ngoại trừ chút dấu vết mờ ảo nào đó mà khi còn sống, con người có thể ghi lại trên thời gian. Bên cạnh dăm ký ức về những thân thương của mỗi đời người.

Trong khuya khoắt, lờ mờ ẩn hiện những khuôn mặt của Hội An. Lê Thí, Nguyễn Văn Biệu, Lê Văn Bốn, Nguyễn Hữu Huế, Võ Lẹ, Nguyễn Văn Chiến, Nguyễn Thị Huy, Lê Thị Bưởi, Nguyễn Thị Mãng, Nguyễn Thị Thu… và biết bao bằng hữu khác nữa. Những người bạn ở xa. Những người bạn đã về các cõi nào khác. Tôi chợt nhớ, mới mấy hôm trước, tôi đã đứng bên cạnh quan tài nói chuyện với Ngô Sửu…

Hai giờ sáng, không hiểu sao, tôi lại bật máy điện thoại di động. Để tìm một tin nhắn. Tôi không có thói quen lưu giữ tin nhắn. Có ba tin nhắn còn lại. Của Nguyễn Toàn, ngày 15.10.2011: “Phàm sở hữu tướng giai thị hư vọng, ha ha!”. Của Trần Phá Nhạc (12.12.2012): “Mùa đông cuộc đời rồi. Chúng mình hãy chuẩn bị đón mùa xuân của cuộc đời khác và gặp nhau nữa cho vui…”. Và của Ngô Sửu (18.10.2011): “Bùi Giáng cho rằng Nguyễn Du xây dựng nên một Từ Hải hồ đồ rồi Từ Hải chết vì Kiều. Thế mới là yêu và biết yêu số một. Tư tưởng lớn của một Nam Hải điếu đồ: Ngồi câu con cá hư vô linh hồn”. Ba tin nhắn, tất nhiên là ba tính cách. Nhưng trên tất cả, là tình bạn dài lâu. Là Hội An luôn hiện ra như một cái background không thể thiếu trên dòng chảy…

*

Tôi nhìn thấy Ngô Sửu đang ngồi câu cái con cá ấy. „ ■„

NGUYỄN ĐÔNG NHẬT

Tạp Chí Văn Hoá Phật Giáo số 186