Tìm hiểu tôn hiệu “ChúaTiên – Nguyễn Hoàng”

Khởi đầu nghiệp Chúa ở Đàng Trong là chúa Nguyễn Hoàng. Ông vào trấn thủ Thuận Quảng, bắt đầu một thời kỳ lịch sử mới. Để mở rộng bờ cõi, năm 1611 ông đã thực hiện cuộc Nam tiến đầu tiên, tiến chiếm đất từ đèo Cù Mông (Bắc Phú Yên) đến đèo Cả (Bắc Khánh Hòa) của vương quốc Chăm Pa vốn đã suy yếu, lập thành phố Phú Yên gồm hai huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa, giao cho Văn Phong trấn giữ. Cho tới khi ông mất, giang sơn họ Nguyễn trải dài từ đèo Ngang (Nam Hà Tĩnh) tới núi Đá Bia (Thạch Bi Sơn), gần đèo Cả, bây giờ là vùng cực Nam Phú Yên.

Tương truyền trong lúc hấp hối, Nguyễn Hoàng dặn dò con trai là Nguyễn Phúc Nguyên: “Nếu Bắc tiến được thì tốt nhất, bằng không giữ vững đất Thuận Quảng và mở mang bờ cõi về phía Nam”.

Bản dịch của Viện Sử học, sách Đại Nam thực lục, tập I, tr.28 cho chúng ta biết thêm về nhân vật anh hùng này: “Chúa vỗ về quân dân, thu dụng hào kiệt, sưu thuế nhẹ nhàng, được dân chúng mến phục, bây giờ thường xưng (tụng) là Chúa Tiên. Nghiệp đế dựng lên, thực là xây nền từ đấy”.

Danh xưng Chúa Tiên trong sử sách ghi là thế, các sách báo ngày nay cũng viết thế. Tuy nhiên, vì không có chữ Hán kèm theo, việc hiểu nghĩa của danh xưng này gặp nhiều khó khăn, mỗi người một ý. Nói chung có hai cách hiểu:

– Một số nhà nghiên cứu cho rẳng “Tiên” là trước, như trong các cụm từ “trước tiên, tổ tiên, tiên vương, tiên đế,..” Vậy chúa Tiên là vị chúa đầu tiên, vị chúa khởi thủy của thời Đàng Trong. Nếu thế thì sách xưa phải đã viết là 先   主. Có điều cần lưu ý là các cụm từ tiên vương, tiên đế, tiên chúa lại có nghĩa thông dụng là vị vua, vị chúa đã qua đời. Xưng tụng vậy e là không tế nhị rồi.

– Theo một số người, khác “Tiên” là ông Tiên, như trong các cụm từ “tiên phật, tiên cảnh, tiên ông,…” . Theo nghĩa này, chúa Tiên là vị chúa nhân hậu, bác ái, luôn cứu giúp kẻ khốn khó, cơ bần như các ông tiên, ông bụt trong các chuyện cổ tích truyền khẩu dân gian. Với nghĩa này, chúa Tiên phải viết là ̀仙 主

Cái điều chúng ta nên làm là cần căn cứ vào các thư tịch cổ để khỏi phải suy diễn cảm tính rồi tranh luận một cách chủ quan. Tra cứu các sách xưa, người viết đã gặp hai tư liệu sau:

1/ Cụ Trần Trọng Kim trong sách Việt Nam sử lược, NXB Trung tâm Học liệu Sài Gòn, 1972, về sau NXB TP.Hồ Chí Minh tái bản vào năm 2000, có vẽ sơ đồ Nguyễn thị thế phổ. Trong sơ đồ này cụ ghi rõ là Đoan Quận công Nguyễn Hoàng (Chúa Tiên) với chữ Hán là ̀  仙 主˴. (H.1) Nếu để ý đến danh xưng của con chúa Nguyễn Hoàng, chúa Nguyễn Phúc Nguyên là Phật Chúa (H.2), thì ta thấy được sự thống nhất trong cách xưng tụng của các vị chúa này. Họ là những người luôn cứu giúp dân chúng như các vị tiên phật trong truyện thần thoại.

Dẫu vậy, người viết vẫn chưa yên tâm với tư liệu này. Sách vở in đi in lại biết đâu tam sao thất bổn. Cụ Trần Trọng Kim ghi chú là đã tham khảo Đại Nam thực lục tiền biên. Đây là một văn bản sử học chính thức và quan trọng của Nguyễn triều, độ chính xác cao.

2/ May thay, tra cứu qua Google, người viết gặp đươc bản scan cuốn Đại Nam thực lục tiền biên. Trong bản scan cuốn Đại Nam thực lục tiền biên, Q.1, tờ 6 do Nguyễn triều Quốc sử quán biên soạn mà Viện Sử học đã dày công chuyển sang Việt ngữ, người viết đã chụp lại ảnh sau (H.3):

Đoạn văn trong ảnh này ghi lại đầy đủ là “Thượng phủ tuần quân dân, thu dụng hào kiệt, khinh dao bạc phú, nhân tâm duyệt phục, thời xưng Tiên Chúa. Đế nghiệp chi hưng thực cơ ư thử. 上 撫 循 軍 民,收 用 豪 傑, 輕 徭 薄 赋, 人 心 悅 服,時 稱 僊 主. 帝 業 之 興 寔 基 於 此.”(Bản dịch của Viện Sử học ở trên). Trong đoạn này, từ “Tiên chúa” được khắc bản gỗ là 僊主. Chữ 僊 nguyên là chữ ̀仙  (Hán Việt tự điển, Thiều Chửu, tr.37). Đại Nam thực lục của Quốc sử quán thì chắc chắn là chính xác rồi. Hơn nữa các bản khắc gỗ này hiện còn được lưu trữ.

Đến đây, chúng ta đủ cứ liệu để kết luận rằng chúa Tiên, hay viết theo lối Hán Việt là Tiên Chúa (̀̀仙 主), là danh xưng dành cho ngài Đoan Quận công Nguyễn Hoàng với ý nghĩa rằng ngài nhân hậu từ ái, thông tuệ giỏi giang, lắm phép thần thông và đã cứu giúp dân chúng như các vị tiên trong thần thoại. Tiếc thay, bia đá do Hội đồng Nguyễn Phước tộc dựng về sau tại lăng Trường Cơ đã không ghi tôn hiệu này!

Nếu không có chúa Tiên Nguyễn Hoàng vào Nam, làm gì có nghiệp các chúa Nguyễn Đàng Trong và chúng ta làm sao có một giang sơn rộng lớn xinh đẹp như hôm nay. Xưng tụng như thế là một cách tri ân đối người cầm quyền có công lớn với dân tộc và Tổ quốc. Thật chí lý thay!■

NGUYỄN PHÚC VĨNH BA

Tạp Chí Văn Hoá Phật Giáo số 186