Tôn giáo của ngày mai

Như vậy, bạn có thể thấy khó hiểu nếu tôi cho rằng Phật giáo là tôn giáo của tương lai, thế mà Trung tâm nghiên cứu Pew dự đoán sự sụt giảm tín đồ của tôn giáo này.

Suy cho cùng, không có một khía cạnh nào của trí tuệ Phật giáo mà khoa học có thể bác bỏ, từ khái niệm tái sinh đến tánh Không. Tái sinh theo cách hiểu của Phật giáo khá khác so với tái sinh được mô tả trong Ấn Độ giáo. Đức Phật dạy rằng tự ngã của con người là không tồn tại và cái chuyển từ kiếp này sang kiếp khác là cái thức thuần túy. Vì không có gì hoàn toàn dứt tuyệt trong vũ trụ - nó chỉ thay đổi dạng thức - nên ý thức của chúng ta sẽ tiếp tục tồn tại. Theo hiểu biết của tôi, không có khoa học thực sự nào có thể bác bỏ lý thuyết tái sinh của Phật giáo.

Sự thật là hầu hết Phật tử chưa hiểu ý nghĩa thực sự của tái sinh mà Đức Phật đã dạy; sự hiểu biết của họ đặt nền tảng một cách vô thức về chuyển kiếp của một dạng bản ngã cá nhân tự chủ nào đó. Khoa học thần kinh hiện đại cũng đã đi đến kết luận rằng, không có cái ngã cá nhân, điều này tương ứng với chính điểm tựa của giáo lý Phật giáo là vô ngã.

Phật giáo có một kho tàng giáo lý và thực hành vô cùng phong phú để phát triển tình yêu thương và từ bi đến tất cả chúng sinh, có thể áp dụng mọi lúc mọi nơi, xuyên thời gian và văn hóa. Chánh niệm hiện đã được mọi người từ mọi tầng lớp xã hội đón nhận hoàn toàn. Ngày nay, bạn sẽ thấy nhà giáo, chính trị gia, ngôi sao điện ảnh, cảnh sát và quân đội thực hành chánh niệm, ngay cả ở thế giới phương Tây, nhờ vào công sức không biết mệt mỏi của những người thầy phi thường như Jack Kornfield và nhiều người khác. Lợi ích của chánh niệm đã được xác thực bằng thử nghiệm khoa học, giúp chánh niệm ngày càng phổ biến hơn. Ngay cả một số người Cơ đốc và Hindu giáo cũng đã đón nhận sức hấp dẫn phổ quát và sức mạnh không thể phủ nhận của chánh niệm.

Phật giáo có một kho tàng giáo lý và thực hành vô cùng phong phú để phát triển tình yêu thương và từ bi đến tất cả chúng sinh, có thể áp dụng mọi lúc mọi nơi, xuyên thời gian và văn hóa. Chánh niệm hiện đã được mọi người từ mọi tầng lớp xã hội đón nhận hoàn toàn.

Các tôn giáo khác được dự đoán sẽ phát triển, chủ yếu ở các nước đang phát triển, nơi đó giáo dục và phát triển kinh tế được cho là sẽ tụt hậu trong tương lai dự đoán được. Những nền văn hóa này không chỉ giữ truyền thống của họ một cách vững chắc, mà xã hội còn sinh nhiều con hơn cho bảo đảm cá nhân, tạo ra một thế hệ mới tiếp nối truyền thống và văn hóa của họ. Khi một xã hội trở nên thịnh vượng và giáo dục tốt, công dân của xã hội đó thường sẽ sống khoa học và thế tục hơn. Trái ngược với dự báo của Pew ở trên, có khả năng phần lớn thế giới cuối cùng sẽ gia nhập câu lạc bộ “các quốc gia phát triển” và sẽ ngày càng hiện đại hóa.

Thế thì, Phật giáo có thể có một sứ mệnh độc đáo là phục vụ nhu cầu tâm linh của những người có thể không liên quan đến các truyền thống hữu thần. Đó có thể là lý do tại sao nhiều người dẫn lời Albert Einstein tuyên bố rằng Phật giáo là tôn giáo duy nhất tương thích với khoa học hiện đại. Tôi không nói rằng chúng ta nên thay đổi Phật giáo để phù hợp với khoa học hiện đại - những nỗ lực như vậy có thể nguy hiểm và có thể làm loãng sự sâu sắc của tôn giáo này. Thay vào đó, đây là kêu gọi nhận thức rằng Phật giáo vốn đã có tính khoa học từ bản chất. 

Tôi cũng không cố gắng tạo ra một cuộc hôn nhân mới giữa khoa học hiện đại và Phật giáo bằng cách thúc đẩy một thứ ngụy khoa học (pseudo-science), chẳng hạn như lý thuyết thiết kế thông minh, một khái niệm do một số người theo thuyết hữu thần phát minh ra với mục đích riêng nào đó.

Các nhà sư và giảng sư Phật giáo châu Á phải thức tỉnh trước thực tế này. Quý vị không chỉ nên chuyên chú thực hành thiền cho chính mình mà còn nên dạy thực hành thiền cho cộng đồng cư sĩ, chẳng hạn như bốn nền tảng của chánh niệm. Quý vị nên dạy giáo lý Phật giáo cơ bản về Tứ diệu đế cho công chúng bằng ngôn ngữ đương đại để người tại gia có thể đạt được trí tuệ về thân phận con người và đối phó với những thách thức trong cuộc sống của chính họ một cách khôn ngoan.

Quý vị nên tổ chức các khóa tu thiền trong nhiều môi trường khác nhau và chào đón mọi người, bất kể xuất thân, trình độ học vấn hay tình trạng kinh tế của họ. Châu Á hiện có một lượng lớn dân cư có trình độ học vấn đủ để hiểu được những gì tinh tế trong lời dạy của Đức Phật và tự nguyện thiền thay vì chỉ muốn đến chùa để thắp hương và cầu nguyện cho được tiền tài và danh vọng.

S.N. Goenka là bậc thầy truyền cảm hứng cho tất cả chúng ta trong lĩnh vực này. Sau khi học chánh niệm ở Myanmar, ông chuyển đến Ấn Độ để chia sẻ những gì ông đã học được. Ngày nay, có hàng trăm trung tâm Vipassana của ông, nơi mọi người đều được chào đón. Khi còn sống, ông đã tổ chức khóa tu Vipassana 10 ngày tại các nhà tù và trại giam với những kết quả đáng kinh ngạc. Miễn là chúng ta tập trung vào việc thực hành thiền và diễn giải Phật giáo bằng ngôn ngữ đương đại, thì Phật giáo có thể tiếp tục phát triển trên thế giới như một sức mạnh cho hòa bình, hạnh phúc và trí tuệ. Với những công đức này, Phật giáo có sức hấp dẫn đối với những người có học thức.

Chúng ta cũng nên xem xét lý do tại sao Phật giáo đang dần biến mất ở Nhật Bản và Hàn Quốc. Ngày xưa, những quốc gia này thực sự là những vương quốc Phật giáo. Phật giáo đã trải qua thời kỳ hoàng kim trên bán đảo Triều Tiên trong triều đại Silla (57 TTL - 935 TL). Bây giờ, ít người Hàn Quốc trẻ tuổi nào quan tâm đến việc thực hành Phật giáo; có lẽ họ quan tâm hơn đến việc học tiếng Anh hoặc bài hát K-pop. Nhật Bản cũng đang ngày càng trở nên thế tục và Phật giáo ở đó đang nhanh chóng suy tàn. Nguyên nhân của sự phát triển này có thể bắt nguồn từ thời Minh Trị (1868-1912), khi đất nước này hướng tới hiện đại hóa một cách toàn diện.

Như tôi đã đề cập trước đó, giải pháp của tôi cho tình huống khó khăn này, trước hết là quảng bá phong trào thiền vào xã hội chính thống và giảng dạy Phật pháp bằng ngôn ngữ đương đại để đáp ứng nhu cầu của mọi người trong thời đại chúng ta. Nhiều người ngày nay được thu hút vào thiền Phật giáo vì họ có thể thấy được lợi ích ngay lập tức và thoát khỏi gánh nặng mê tín.

Qua những chuyến viếng thăm các quốc gia ở châu Á, tôi có thể thấy rõ rằng nhiều người thế tục viếng chùa, thỉnh các nhà sư về nhà mình để thực hiện nghi lễ, và tham dự các hội nghị Phật giáo lớn để hưởng công đức; tuy nhiên chúng ta hiếm khi thấy ai thực hành thiền hoặc suy ngẫm về lời dạy chân chính của Đức Phật. Nếu vẫn cứ xu hướng này tiếp tục, ai biết tương lai sẽ ra sao đối với truyền thống lớn lao mà tất cả chúng ta đều yêu mến này.

Thế giới đang thay đổi với công nghệ số và khả năng tiếp cận thông tin vô song - kiến thức cũng sẽ thay đổi nhận thức của tập thể. Những gì mọi người muốn trong năm nay có thể không phải là những gì họ muốn vào năm sau. Ở phương Tây, các tôn giáo Do Thái - Cơ đốc giáo truyền thống đang tan rã nhanh chóng đến mức nhiều quốc gia châu Âu trở nên thế tục ở hầu hết mọi khía cạnh. Một xã hội thế tục không có tâm linh có thể đi kèm với nhiều vấn đề, chẳng hạn như thiếu quán sát nội tâm, thiếu từ bi, thiếu đồng cảm và vị tha. Đã đến lúc các nhà lãnh đạo Phật giáo phải suy nghĩ lại về cách chúng ta sẽ duy trì Phật pháp lạ thường này nhằm phục vụ cho hạnh phúc của nhân loại.

Anam Thubten Rinpoche

Cao Huy Hóa dịch (nguyên tác: “The Religion of the Future”, Buddhist Door Global, 21-7-2017)

Anam Thubten Rinpoche tu tập theo truyền thống Nyingma của Phật giáo Tây Tạng. Thầy là người sáng lập và cố vấn tinh thần của tổ chức Dharmata, với mục đích truyền bá và giảng dạy giáo pháp rộng rãi ở Mỹ và nhiều nước khác. Thầy cũng là tác giả của nhiều bài báo và sách bằng cả tiếng Tây Tạng và tiếng Anh.