Bóng tối và ánh sáng

Mình là đàn ông sẽ tiếp tục làm đàn ông, phụ nữ tiếp tục làm phụ nữ... Các loài vật như con trâu, con bò, sau khi chết nó cũng sẽ sinh trở lại thành con trâu, con bò… Nhưng cũng có trường hợp người ta không tin là chết rồi sẽ có đời sau, họ tin chết là hết. Mỗi người có một quan niệm về sự sống chết khác nhau. 

Vua Ba-tư-nặc (Pāsenādi), một vị vua cùng tuổi với Đức Phật, thì băn khoăn rằng: 

- Bạch Thế Tôn! Bà-la-môn chết rồi có sinh trở lại dòng Bà-la-môn hay sinh vào nhà Sát-lị, Tỳ-xá, Thủ-đà-la?

Đức Phật nói với vua Ba-tư-nặc: 

- Đại vương, sao được như vậy! Đại vương, nên biết, có bốn loại người. Những gì là bốn? Có một loại người từ tối vào tối; có một loại người từ tối vào sáng; có một loại người từ sáng vào tối và có một loại người từ sáng vào sáng (Kinh Tạp A-hàm, kinh số 1146. Pāli, S. 3.21. Puggala). 

Hẳn nhiên, giữa cuộc đời này có rất nhiều hạng người, nhưng tựu trung đều nằm trong bốn nhóm hay bốn hạng người này. 

Hạng người từ tối vào tối

Có người sinh ra trong hoàn cảnh khó khăn, nghèo khổ, không hề biết Tam bảo, rồi lại tiếp tục sống bằng những nghề không lương thiện. Sinh ra đã không biết Tam bảo rồi, thấy người khác đi chùa lại sinh tâm phỉ báng. Sinh ra trong một gia đình vốn không đạo đức, lại tiếp tục sống bê tha, không biết kính trọng người trên kẻ trước, suốt ngày làm những nghề nghiệp bất chính, vì vậy tạo vô số nghiệp xấu xa… Đã nghèo khổ, bần tiện, tâm tính lại càng ích kỷ hẹp hòi. Ngoại hình không được đẹp đẽ xinh xắn lại còn ganh ghét, tị hiềm, sân hận. Thường hay bệnh tật, ốm đau lại thích giết hại chúng sinh. Không có trí tuệ, thất học lại còn coi thường kinh sách của thánh hiền, bỏ ngoài tai những lời dạy của thánh nhân. Đó là hạng người đã tối lại càng đi vào bóng tối, tối đời này và cả đời sau. 

Hạng người từ tối vào sáng

Có người sinh ra trong một gia đình mà cha mẹ không kính tin Tam bảo, không có đạo đức, ở vùng thôn quê, biên địa nghèo khổ, thiếu cơm áo, thiếu cả đời sống văn hóa, tinh thần. Nhưng rồi người đó đã gặp được Phật pháp, gặp thầy lành bạn tốt, từ đó người ấy nỗ lực học hỏi và chuyển hóa đời sống của mình thành một người Phật tử chân chính, biết giữ gìn năm giới, thương người, làm ăn lương thiện, biết bố thí, buông bỏ hận thù... Đó là hạng người sinh ra trong bóng tối nhưng lại đang đi vào nẻo sáng. 

Hạng người từ sáng vào tối

Có người sinh ra trong một gia đình đạo đức, có sức khỏe và xinh đẹp, nhưng lại không ý thức được phước báo của mình, đã phản bội truyền thống đạo đức của tổ tiên, trở nên hư hỏng, không vâng lời cha mẹ, lấy chồng hay vợ rồi theo ngoại đạo. 

Có người sinh ra ở trong một gia đình giàu có, khá giả. Về sau làm ăn khấm khá, thành đạt nhưng lại không biết rằng mình đang thừa hưởng cái phước mà mình đã gieo trồng từ đời trước để tiếp tục vun bồi. Ngược lại sa đà vào hưởng thụ, ỷ mình giàu có nên không coi ai ra gì, khinh thường những người nghèo khó, chẳng giúp đỡ ai và cũng không biết bố thí, cúng dường. 

Có người hữu duyên biết đến Tam bảo, được quy y và lãnh thọ giới pháp, nhưng không biết trân trọng giới pháp mà mình đã thọ, không nỗ lực học tập và thực hành giáo pháp. Thậm chí có người sau một thời gian đi chùa, tụng kinh, niệm Phật, vì một lý do nào đó đã bỏ chùa, xa thầy, rời bạn và các thiện hữu tri thức.

Đó là hạng người sinh ra trong ánh sáng nhưng lại đi vào bóng tối.

Hạng người từ sáng vào sáng

Có người sinh ra ở trong một gia đình đạo đức, trí thức, khá giả, lương thiện: đó là sinh ra trong ánh sáng. Sinh ra có một thân thể đẹp đẽ, khỏe mạnh là sinh ra trong ánh sáng. Sinh ra trong một gia đình biết kính tin Tam bảo, biết tu nhơn, tích đức, hành thiện, biết làm lành tránh dữ, đó là sinh ra trong ánh sáng. 

Người đó tiếp tục đi vào ánh sáng, tức là biết tu tập, biết hướng thiện, biết làm lành tránh dữ. Đã sinh ra trong một gia đình đạo đức rồi, mình lại phát huy truyền thống đạo đức của gia đình. Sinh ra trong gia đình có cha mẹ kính tin Tam bảo rồi, mình lại trở thành người Phật tử tiếp tục đi chùa, tụng kinh, niệm Phật, như cha mẹ, ông bà của mình đã làm. Mình sinh ra vốn có một thân thể khỏe mạnh, xinh đẹp, mình lại tiếp tục thương người, không ganh ghét, tị hiềm, không sát sinh - tức là tiếp tục gieo trồng cái nhân cho cái quả thân thể khỏe mạnh, xinh đẹp. Những người có một thân thể khỏe mạnh không đau ốm, bệnh tật là những người đã từng không giết hại chúng sinh, bây giờ mình lại tiếp tục không tạo ra những hành động giết hại chúng sinh. Đó là người sinh ra trong ánh sáng lại tiếp tục đi vào ánh sáng, trong đời này và cả đời sau.

Chúng ta thuộc hạng người nào?

Trong bốn hạng người trên đây, chúng ta đang thuộc hạng người nào? Chúng ta đang ở trong sáng đi vào sáng? Hay là ở trong sáng đi vào bóng tối? Chúng ta ở trong bóng tối đang đi đến nẻo sáng? Hay sinh ra trong bóng tối lại tiếp tục đi vào bóng tối? 

Đó là điều mà tất cả chúng ta cần phải nhìn lại bản thân mình, gia đình mình, nhìn lại cách giáo dục và định hướng cho con cháu của mình. Chúng ta đã biết đến và quy hướng Tam bảo, đã sinh ra trong ánh sáng và tiếp tục đi vào ánh sáng, nhưng chúng ta có đang hướng dẫn cho con em của mình đi vào ánh sáng hay không? Các thế hệ con cháu của mình đang thuộc hạng người nào? 

Trong bốn hạng người đó, Đức Phật nói, có hạng người tối thượng và có hạng người tối hạ, tức là có hạng người cao nhất và có hạng người thấp nhất. 

Hạng người cao nhất là hạng người sinh ra trong bóng tối mà biết tìm đến nẻo sáng. Trong giáo lý của đạo Phật, không có giai cấp, không phân biệt chủng tộc, không phân biệt tôn giáo, không kính trọng người giàu - ghét bỏ người nghèo, không đề cao người trí thức mà chê cười người không trí thức. Mọi người sinh ra đều bình đẳng, điều quan trọng là đời sống người đó có hướng thượng hay không? Chính vì vậy, hạng người được Đức Phật đề cao, coi trọng là hạng người biết hướng thượng, biết tìm nẻo sáng mà đi, biết tìm đến con đường của sự giác ngộ giải thoát. 

Cho nên khi sinh ra, chúng ta không có quyền lựa chọn hoàn cảnh hay nơi chốn ra đời. Chúng ta không có quyền lựa chọn cha mẹ, bà con, quốc gia, dân tộc. Bởi mỗi người đều theo biệt nghiệp và cộng nghiệp mà thọ sinh. Do nghiệp chúng ta đã gây tạo trong quá khứ mà chúng ta sẽ có một đời sống tương ưng; có một người cha, một người mẹ cùng anh chị em tương ưng với cái nghiệp mà mình; có một quê hương, dân tộc, đất nước tương ưng với cái nghiệp mà mình đã tạo. Con người không có quyền lựa chọn hoàn cảnh mà mình sinh ra nhưng chúng ta có toàn quyền lựa chọn lối đi của chính bản thân mình; mỗi người có quyền lựa chọn đi vào ánh sáng hay đi vào nẻo tối. 

Do đó, khi sinh ra trong hoàn cảnh tối tăm, khó khăn, nghèo khổ nhưng nếu chúng ta biết phấn đấu, nỗ lực, tu tập, học hành để thay đổi cuộc đời thì cuộc sống của chúng ta sẽ tốt đẹp và tươi sáng hơn. Đó là hạng người tối thượng. 

Ngược lại là hạng người tối hạ, tức là hạng người thấp nhất, đáng thương nhất. Đó là hạng người sinh ra trong ánh sáng nhưng mà lại tìm bóng tối mà đi. Mình vốn sinh ra được làm người xinh đẹp, khỏe mạnh, gia đình khá giả, có ăn học đàng hoàng, sự nghiệp ổn định vậy mà không biết trân trọng những gì mà mình đang có, lại gây tạo những nghiệp bất thiện như sát sinh, trộm cướp, tà dâm, nói dối, rượu chè. Chính vì không tu dưỡng đạo đức, không vâng giữ giới luật nên phước đức bị suy giảm. Khi phước đức suy kiệt đó là thời điểm dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn. Đó là những người thấp nhất, đáng thương nhất, sinh ra trong ánh sáng mà ngày ngày lại tìm nẻo tối mà đi. 

Vậy chúng ta thuộc hạng người nào? Mỗi người hãy tự hỏi để xác định vị trí và hướng đi của cuộc đời mình!

Thích Nguyên Hùng