Khổ vui bắt đầu từ các căn

Tâm phản ứng theo tiến trình xúc, thọ, ái để hình thành nên vô vàn sắc thái hạnh phúc và khổ đau. Các căn luôn tiếp xúc với sáu trần nên cuộc sống con người là chuỗi khổ vui vô cùng tận. Vấn đề là nhận ra cội gốc của khổ vui bắt đầu từ nơi căn để làm chủ tâm. Nếu tâm được làm chủ, có xúc mà không ái thì mọi sự an nhiên.

“Một thời, Đức Phật ở trong vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ. Bấy giờ, Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:

- Thời quá khứ, có một con chồn mèo đói khát, gầy yếu, rình con chuột ở trong hang. Nếu chuột ra thì nó sẽ bắt lấy mà ăn. Một hôm, chuột ra khỏi hang rong chơi, chú mèo kia liền chộp rồi nuốt nhanh. Thân chuột nhỏ, bị nuốt sống vào bụng. Khi vào bụng rồi, nó ăn nội tạng mèo. Bị ăn nội tạng, mèo mê cuồng chạy lung tung khắp nơi, từ nhà trống đến gò mả, không biết dừng lại nơi nào, dần dần cho đến chết. 

- Cũng vậy, Tỳ-kheo, có người ngu si nương nơi làng xóm mà sống, sáng sớm đắp y, ôm bát, vào thôn khất thực mà không khéo hộ thân, không giữ các căn, tâm không cột niệm, thấy các nữ nhân, khởi tư duy bất chánh, liền nắm bắt tướng sắc mà phát khởi lòng tham dục. Khi tham dục đã phát khởi, lửa dục cháy bừng, thiêu đốt thân tâm. Khi thân tâm bị thiêu đốt, tâm rong ruổi cuồng phóng, không thích ở tinh xá, không thích nơi rừng vắng, không thích dưới bóng cây; bị tâm ác bất thiện ăn vào pháp bên trong mà xả giới, thoái thất. Người ngu này chịu khổ đau lâu dài, không lợi lạc. 

- Cho nên, Tỳ-kheo, cần phải học như vậy: Khéo hộ thân mình, giữ gìn các căn môn, buộc tâm chánh niệm mà vào thôn khất thực. Cần phải học như vậy.

Phật nói kinh này xong, các Tỳ-kheo nghe những gì Phật dạy, hoan hỷ phụng hành”.

(Kinh Tạp A-hàm, quyển 47, kinh 1260. Miêu ly)

Pháp thoại này Đức Phật dùng hình ảnh con chồn mèo quá đói khát nên khi bắt được chuột nhắt liền nuốt chửng. Vì chuột chưa chết nên cắn phá nội tạng con chồn mèo khiến nó đau đớn quằn quại cho đến chết. Phải chi con chồn mèo ăn từ từ thì đâu đến nỗi. Cũng vậy, các căn luôn đói khát các trần, hễ gặp là bắt lấy và nuốt chửng, từ đó mới khổ đau.

Cho nên người tu cần gìn giữ, phòng hộ các căn. Nói là phòng hộ nhưng kỳ thực là phát huy chánh niệm tỉnh giác. Chánh niệm là nhớ nghĩ về một đối tượng Chánh pháp, như niệm Phật, niệm hơi thở… Nếu mắt thấy sắc, tai nghe tiếng, rõ biết rồi trở về đề mục niệm. Chánh niệm tỉnh giác cũng chính là rõ biết các pháp hiện tại, đang là. Giữ cho cái thấy chỉ là cái thấy, cái nghe chỉ là cái nghe, không bớt thêm và chẳng thương ghét.

Trong sáu trần thì pháp trần là sâu kín, là cảnh của ý. Pháp trần là bóng dáng của sắc, thanh, hương, vị, xúc còn lưu lại trong tâm. Chuyện qua rồi mà vẫn nhớ như in chính là pháp trần. Việc này chỉ mình ta tự biết, người ngoài không thể biết nên khó phòng hộ nhất. Chợt hiện lên một bóng hình, vang vọng một giai điệu du dương, thoảng đâu một mùi xưa cũ… chính là dính mắc pháp trần, nên người tu phải sớm nhận ra và phòng hộ.

Đức Phật khẳng định, nếu không phòng hộ sáu căn thì tâm ý bị cảnh trần lạc dẫn. Ái, thủ, hữu sẽ mở ra cánh cửa tái sinh, và tiếp tục đi mãi trong luân hồi. Người tu nếu phóng túng các căn là nguy cơ của thoái thất và chịu khổ đau lâu dài vì nhiều dính mắc.

Quảng Tánh