Rằm tháng 8 là một trong những lễ tiết quan trọng của người Việt. Lễ cúng thường được thực hiện vào đêm Rằm hay còn gọi là Tết Trung thu, Tết Trông trăng. Tết Trung thu là một phong tục rất có ý nghĩa, gắn liền với tâm thức của người con Việt, là nét văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc. Trung thu ngọt ngào và tràn đầy ý nghĩa không chỉ với những đêm Rước đèn, Phá cỗ, Múa lân, Nặn tò he,… mà còn là Tết Đoàn viên của mọi gia đình. 

Để tạo sân chơi hữu ích cho các bạn trẻ biết đến chùa lễ Phật, hàng năm cứ vào đêm rằm tháng 8, chùa Tăng Phúc (Long Biên, Hà Nội) cùng các vị lãnh đạo địa phương tổ chức Tết Trung thu và các chương trình khuyến học cho các bạn trẻ tại chùa. Phần quà khuyến học (mỗi suất quà trị giá 200.000đ gồm: Vở, bút, bánh Trung thu và tiền mặt) được trao cho các bạn học sinh cấp I, cấp II trên địa bàn phường để động viên, khích lệ các bạn có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn bước vào năm học mới. Năm nay, do tình hình dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, nhà chùa tổ chức lễ Tết Trung thu online. Quà, bánh chùa sẽ gửi đến Ban lãnh đạo địa phương để mang đến tận nhà tặng cho các bạn.

CÁC BẠN TRẺ THÂN MẾN!

Từ thuở sơ khai, bản chất con người vốn chân chất, mộc mạc như một cánh rừng nguyên sinh, như dòng suối mát chưa từng bị ô nhiễm. Trong xã hội sơ khai đó, con người sống chưa có ý niệm tư hữu. Thế rồi, con người bắt đầu nảy sinh ý niệm chấp thủ và dần đánh mất đi sự hồn nhiên, vô tư, thuần khiết ban đầu. Đến thời hiện đại thì sự thuần khiết đó hình như đã vắng bóng. Xã hội hiện đại đã giúp con người văn minh hơn, tiện nghi và đầy đủ hơn, nhưng bên cạnh đó nhiều vấn nạn hãy còn chưa được giải quyết.

Con người vốn là một sinh thể có sự hiểu biết cao cấp, nhưng sự hiểu biết đó nếu không được gạn lọc thì sẽ trở thành mối hiểm họa khôn lường. Thông thường, khi nói đến mối quan hệ giữa con người với con người, chúng ta liên tưởng ngay đến thái độ cư xử và chính thái độ cư xử của mỗi người đã nói lên đức tính đạo đức của cá nhân người đó, còn mức độ cao thấp thế nào là tùy thuộc vào các mối quan hệ trong cộng đồng, xã hội của mỗi cá nhân. Do vậy, thông qua hành xử hiện tại, chúng ta có thể thấy được phần nào giá trị đạo đức của cá nhân và của cộng đồng tuổi trẻ. Hơn nữa, tuổi trẻ là nền tảng căn bản để xây dựng một xã hội lành mạnh, giàu đẹp, an vui và hướng đến sự phát triển tươi đẹp trong nhiều lĩnh vực đối với thế giới. Muốn xây dựng một thế giới an vui, một đất nước lành mạnh thì vấn đề cần chú ý là bồi dưỡng hiền tài, bồi dưỡng đạo đức cho lớp trẻ hiện tại.

Đạo đức là phạm trù thuộc lĩnh vực luân thường, đạo lý của con người. Nói đến đạo đức là nói đến lương tâm con người. Đạo đức gắn liền với văn hóa, tôn giáo và chủ nghĩa nhân văn. Đấy còn là tập hợp những quy tắc nhằm điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử của con người trong quan hệ với nhau, với xã hội, với tự nhiên. Chúng được thực hiện bởi niềm tin cá nhân, truyền thống và sức mạnh của dư luận xã hội. 

Diễn tiến ý thức đạo đức của giới trẻ ngày nay dù theo hướng thiện hay không, không thể không nói đến trách nhiệm của những người đi trước, những bậc cha mẹ, những người làm giáo dục… bao gồm cả lĩnh vực tôn giáo. Đã đến lúc cần gióng lên tiếng chuông cảnh tỉnh con người sớm bước ra khỏi ngục tù sa đọa. Những bậc làm cha mẹ phải có bổn phận giáo dưỡng, bậc làm thầy phải có trách nhiệm đem đạo đức mà giáo hóa con trẻ, người có trách nhiệm phải bảo vệ lớp trẻ khỏi những loại văn hóa đồi trụy và tất cả cùng chung sức, chung lòng.

Con cái trong gia đình được nên người, thành danh căn bản nhờ vào sự giáo dục cũng như tình thương của cha mẹ. Trong một ngôi chùa, người đệ tử muốn trở thành người đủ tài, đức thì sự góp sức từ người thầy là không nhỏ. Trong xã hội, một người thành tựu nên được tài, đức hẳn có sự tương tác từ nhiều giai tầng xã hội. Nhưng trong mối quan hệ tương hỗ, người đệ tử cũng có thể góp phần mang lại sự thành công cho người thầy trong việc xiển dương Phật pháp hay mang lại sự hãnh diện cho gia đình nói riêng và cho đạo pháp dân tộc nói chung. Một người dù tài năng đến đâu, nếu không có được sự giúp sức của người khác thì vẫn gặp rất nhiều hạn chế trong công việc của mình.

KÍNH THƯA NHỮNG BẬC PHỤ HUYNH!

Có một lĩnh vực vô cùng quan trọng, nhưng có lẽ lớp trẻ đang thiếu, đó là đạo đức tâm linh. Tâm linh là tiếng lòng vô cùng mầu nhiệm và huyền bí. Tâm linh có thể chuyển hóa con người hướng thiện, khi họ thật sự hiểu được và hiểu đúng giá trị đích thực của cuộc sống. Hành trình tâm linh giúp con người từ phàm phu, tục tử trở nên thánh thiện. Hành trình tâm linh đi từ mảnh đất tâm và đích đến cũng là mảnh đất tâm. Đây là tiến trình để hoàn thiện phẩm hạnh đạo đức. Nó không phải là sản phẩm chỉ dành riêng cho tầng lớp xuất gia mà còn là cơ hội, nền tảng để mọi người cùng thể nghiệm. Con đường này dễ dàng thực tập đối với ai có chí hướng thiện, nhưng cũng vô cùng khó đối với ai xem thường giá trị đạo đức.

Trong Kinh Pháp Cú có một đoạn nêu lên lộ trình tâm linh, việc chuyển hóa tâm linh và tỏ rõ nguồn tâm linh bằng câu kệ:

“Lang thang vạn kiếp luân hồi,
Tìm không gặp kẻ xây ngôi nhà này!
Ôi! Đời sống thật buồn thay,
Bèo mây bến cũ vần xoay lối về,
Hỡi này anh thợ nhà kia,
Rui, mè, kèo, cột gãy lìa nát tan,
Bao tham ái thảy tiêu tàn,
Tâm ta thắng đạt Niết-bàn thảnh thơi”. 

(Dhammapada)

Xã hội gồm nhiều tầng lớp và nhiều lĩnh vực khác nhau. Mỗi lĩnh vực là một môn học mà ta có thể học hỏi và hoàn thiện nhân cách đạo đức. Mỗi lĩnh vực đều có những điểm riêng, nhưng tựu trung đều hướng đến mục đích mang lại tri thức cho con người. Tôn giáo là một bộ phận quan trọng trong hệ thống xã hội, giúp con người phát triển đạo đức và hoàn thiện nhân cách.

Sở dĩ, lớp trẻ ngày nay ở một số nơi, đánh mất đạo đức, sống thực dụng và buông thả, cũng bởi vì chưa nhận thấy giá trị của đạo đức tôn giáo. Đạo Phật sẽ làm gì đối với tình trạng đạo đức đang suy thoái của một bộ phận xã hội hiện nay? Việc giáo dục lớp trẻ vô cùng quan trọng. Một thế hệ tốt phải dựa trên nền tảng giáo dục đạo đức tốt. Do đó, giáo dục không chỉ là dạy và học mà trong đó không thể thiếu yếu tố đạo đức và nhân văn.

Giáo dục tuổi trẻ trong Phật giáo và thế gian có phần khác biệt, có thể xem hình ảnh La-hầu-la là biểu tượng giáo dục tiêu biểu trong Phật giáo. Theo Phật giáo, kinh nghiệm giáo dục tuổi trẻ và nghệ thuật giáo dục trẻ em là giúp chúng nhận diện được các hành vi xấu và dạy cách chuyển hóa những hành vi bất thiện ấy. Trong đời sống thiền môn, một người đệ tử nếu phạm phải sai lầm thì phải thành tâm sám hối. Sám hối có nghĩa là tự mình bày tỏ lỗi lầm trước Phật – Pháp – Tăng, tỏ rõ sự hổ thẹn và tự nguyện với lòng sẽ không sai phạm. Sám hối như vậy là biểu hiện phẩm hạnh đạo đức.

Phật giáo không thể không có trách nhiệm khi đạo đức của tuổi trẻ trong xã hội ngày càng sa sút. Đạo Phật có bổn phận chuyển mê, khai ngộ, hóa giải những bất trắc còn đọng trong tư tưởng của thế hệ trẻ, bằng cách tổ chức những lớp học mà nội dung chủ yếu là giảng dạy cho các em về giá trị đạo đức, dùng những lời Phật dạy khuyên răn và hướng các em đến một đời sống chân thiện.

J.Nehru từng viết: “Rõ ràng tôn giáo đã đáp ứng nhu cầu con người và đa số con người trên thế giới đều có một hệ thống tín ngưỡng nào đó… Tôn giáo đã đưa ra một loại giá trị cuộc sống cho con người mà dù một số chuẩn mực ngày nay không còn được áp dụng, nhưng những chuẩn mực ấy vẫn còn là cơ sở cho tinh thần và đạo đức”. Như vậy, có thể nói trong quá trình tồn tại xã hội, giữa hình thái ý thức tôn giáo và ý thức đạo đức luôn có quan hệ tương tác, đan xen và thâm nhập lẫn nhau. Sự tác động, biện chứng đó lại diễn ra trong chính quy định của điều kiện sinh hoạt vật chất xã hội. Vì vậy, nói bản thân tôn giáo chứa đựng những nội dung đạo đức là điều có thể hiểu được. Bất cứ tôn giáo nào cũng có một hệ thống chuẩn mực và giá trị đạo đức nhằm điều chỉnh ý thức và hành vi đạo đức của các tín đồ. Thực tế cho thấy, quan niệm đạo đức của các tôn giáo, ngoài những giá trị đặc thù bảo vệ niềm tin tôn giáo thiêng liêng, còn đề cập đến những chuẩn mực đạo đức mang tính nhân bản, như sống hiếu thảo với cha mẹ, trung thực, nhân ái, hướng tới cái thiện, tránh xa điều ác… Vì vậy, đương nhiên, một số nội dung của đạo đức trở thành bộ phận cấu thành nội dung của tôn giáo.

Vấn đề trọng tâm của Phật giáo là “ly khổ đắc lạc”, nghĩa là phải tận diệt những mầm mống đưa đến đau khổ để thành tựu đời sống an lạc giải thoát, chứng được Niết bàn. Muốn đạt được điều đó, con người không chỉ có niềm tin tôn giáo, mà còn cần cả sự phấn đấu, nỗ lực của bản thân bằng cách thực hành một đời sống đạo đức đúng nghĩa. Từ đó, Phật giáo đưa ra những chuẩn mực đạo đức rất cụ thể để con người tu tập, phấn đấu hướng đến con đường tâm linh. Trong đó, những chuẩn tắc phổ biến nhất là Ngũ giới (không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu) và Thập thiện (ba điều thuộc về thân: Không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm; ba điều thuộc về ý thức: Không tham lam, không thù hận, không si mê; bốn điều thuộc về khẩu: Không nói dối, không nói thêu dệt, không nói hai chiều, không nói lời ác khẩu). Những chuẩn mực này, nếu lược bỏ màu sắc mang tính chất tôn giáo sẽ là những nguyên tắc ứng xử phù hợp giữa người với người, rất có ích cho việc duy trì đạo đức xã hội. Phải nói rằng, tôn giáo đã đề cập trực tiếp đến những vấn đề đạo đức cụ thể của cuộc sống thế tục và ít nhiều mang đến giá trị nhân văn. Trên thực tế, những giá trị, chuẩn mực đạo đức của các tôn giáo có ý nghĩa nhất định trong việc duy trì đạo đức xã hội.

Như vậy, có thể khẳng định đạo Phật hay bất cứ tôn giáo nào cũng đều có một mảng đạo đức vừa đặc thù, vừa giao thoa giữa những giá trị đạo đức xã hội và đạo đức tôn giáo. Đạo đức tôn giáo cũng có một số giá trị nhất định trong đời sống xã hội, là một trong những nhân tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến nền tảng đạo đức xã hội. Trong quá trình phát triển và phổ biến trên bình diện thế giới, Đạo Phật không chỉ đơn thuần chuyển tải niềm tin, mà còn có vai trò chuyển tải, hòa nhập văn hóa và văn minh, góp phần duy trì đạo đức xã hội nơi trần thế.

Đạo đức Phật giáo hướng con người đến những giá trị nhân văn, góp phần tích cực vào việc hoàn thiện đạo đức cá nhân. Tinh thần “từ bi” trong Phật giáo không chỉ dành riêng cho con người, mà còn đến cả muôn vật. Phật giáo kêu gọi lòng nhân đạo, yêu thương và bảo vệ sự sống. Đặc biệt, trong quan hệ giữa con người với con người, Phật giáo muốn tình yêu thương ấy phải biến thành hành động, xoa dịu nỗi đau, cứu giúp những người đau khổ do thiên tai, dịch bệnh như hiện nay, hoặc đoàn kết giữ gìn hòa bình, bảo vệ đất nước.

Có thể nói, ngày nay, thế giới đang biến động, con người sống trong lo sợ bởi bạo lực hoành hành. Đạo đức của lớp trẻ lại có phần suy thoái, Phật giáo là tôn giáo muốn giải thoát con người khỏi đau khổ và con người cần phải tự hoàn thiện đạo đức cá nhân, diệt trừ tham – sân – si, xóa bỏ vô minh, chặt đứt phiền não để vượt qua biển khổ luân hồi.

Tình yêu tha nhân trong Phật giáo hay các tôn giáo khác không đơn thuần là tình yêu trong tâm tưởng mà được cụ thể hóa, như kẻ đói được ăn, kẻ rách được mặc, chăm sóc người ốm đau, bệnh tật, khuyên can người lầm lỗi… Tóm lại, đây là những hành vi đạo đức rất cụ thể và thiết thực khi trong xã hội còn nhiều cảnh khổ cần được cứu vớt, giúp đỡ. Đây là điều mà bản thân Phật giáo nói riêng hay tôn giáo nói chung cần phải góp bàn tay nhân ái để xoa dịu, làm lắng đọng nỗi đau, giúp thế hệ trẻ vững bước trước những cám dỗ đời thường. Như thế chính là Phật giáo đã đóng góp giá trị văn hóa, đạo đức trong việc xây dựng nhân sinh, xây dựng lớp trẻ trong hiện tại cũng như tương lai được hoàn mỹ.

NCS. NS. Thích Nữ Đồng Hòa/VĂN HÓA PHẬT GIÁO 374