Đại tháp Sanchi : Di tích kiến trúc tháp Phật giáo cổ

Sanchi là một trong những cụm di tích cổ nhất của Phật giáo còn lại với cấu trúc khá nguyên vẹn. Với kiến trúc tháp độc đáo cùng những di tích chùa viện, trụ đá, cổng đá… được khai quật ở nơi đây, Sanchi thật sự là những tài sản vô giá của giới Phật giáo nói riêng và của Ấn Độ nói chung.

Sanchi (Sāñcī), từng được gọi là Kakanaya, Kakanava, Kakanadabota và Bota-Sriparvata, là một trong những kỳ quan Phật giáo nỗi tiếng ở Ấn Độ.

Tọa lạc trên một ngọn đồi ở một ngôi làng nhỏ nhìn về phía đồng bằng, cách Bhopal, thủ phủ của bang Madhya Pradesh khoảng 45 km, cách thành phố Vidisha khoảng 10 km. Sanchi là một quần thể những di tích Phật giáo, bao gồm chùa tháp, trụ đá… được xây dựng vào những thời điểm khác nhau, tuy nhiên hầu hết những di tích ở đây có niên đại từ thế kỷ III đến thế kỷ I TCN. Sanchi là một trong những địa điểm hành hương thiêng liêng của Phật giáo Ấn từ khi nó được hình thành cho đến thế kỷ XII. Từ thế kỷ XIII, khi Phật giáo đi đến điểm cuối của thời kỳ suy tàn ở Ấn Độ, cùng chung số phận với những thánh tích Phật giáo khác, Sanchi không còn người viếng thăm và rơi vào lãng quên. Mãi cho đến thể kỷ XIX (1818), nó được một sĩ quan người Anh phát hiện, khi vị này đang đóng quân ở gần địa điểm này. Nhưng thật đáng tiếc là ngay sau khi được phát hiện, di tích này đã bị những thợ săn và những người săn tìm kho báu làm hư hại nghiêm trọng.

Sau này Alexander Cunningham và F.C. Maisey tiến hành khai quật địa danh này vào năm 1851, nhưng công việc vẫn chưa được thực hiện một cách đầy đủ mãi cho đến khi một nhóm khảo cổ Ấn Độ can thiệp và kiểm soát di tích này thì ngọn đồi dần được khai quang và có đến 50 di tịch đã được phát hiện, bao gồm ba ngôi tháp và nhiều chùa viện cùng những di tích khác. Sanchi được UNESCO công nhận là di sản thế giới vào năm 1989.

Đại tháp Sanchi là một trong những di tích kiến trúc tháp Phật giáo cổ nhất hiện còn. Qua ngôi tháp này, người ta biết được những ý niệm và những biểu tượng nguyên thủy của môn kiến trúc tháp của đạo Phật. Tương truyền khi còn sống các môn đồ của Phật đã hỏi Phật về ngôi mộ tương lai của ngài. Đức Phật không nói gì mà chỉ đặt tấm áo cà sa xuống đất rồi úp ngược chiếc bát xin cơm lên đó. Từ mô hình ban đầu đó tới tháp Sanchi, tính biểu tượng và chức năng của tháp Phật giáo đã được phát triển lên thành một triết lý: khối bán cầu của thân tháp là bầu trời, biểu tượng của sự bao la vô tận của cõi Niết bàn, chiếc trụ trung tâm là hình ảnh của trục Vũ Trụ nối liền trời đất với nhau những chiếc ô phía trên là biểu tượng cho quyền uy và các nấc thang dẫn tới Niết bàn.

Đến thời Sunga, đại tháp Sanchi không chỉ được làm lớn hơn mà còn được bổ sung thêm một số chi tiết: làm thêm con đường chạy đàn (Pradaksina) quanh chân tháp, lối rào gỗ bao quanh và bốn cổng gỗ được thay thế là hàng rào làm bằng đá (veđika) và các cổng đá (tôrana), chân của cán ô được thay bằng khối đá vuông (harmika).

Ngoài ngôi đại tháp do vua Asôka xây dựng ở Sanchi hiện nay còn có một vài ngôi tháp Phật giáo được xây dựng ở thế kỷ II và thế kỷ I trước công nguyên (tháp Sanchi II và tháp Sanchi III). Trong hai ngôi tháp này, có giá trị hơn là tháp Sanchi III với các cổng đá đẹp của thế kỷ I trước công nguyên. Trong lòng ngôi tháp Sanchi III, người ta đã tìm thấy hai hòn xá lỵ có ghi tên hai môn đồ của Phật: ngài Sariputra và ngài Mahamôgalana. Hai ngôi tháp này đều có hình dáng và cấu trúc giống ngôi đại tháp nhung kích thước nhỏ hơn.

Các tháp Sanchi, đặc biệt là đại tháp, ngoài giá trị kiến trúc còn là những nơi lưu giữ cho muôn đời sau những tác phẩm điêu khắc tuyệt mỹ. Đại tháp với bốn chiếc cổng được tạo nên trên mặt các thanh đá, bao phủ kín bằng những hình ảnh chạm khắc thể hiện nhiều chủ đề khác nhau: các biểu tượng Phật giáo, truyền thuyết Phật giáo, cỏ cây, hoá lá, chim thú, thần linh…Quả thật, hầu như mảng điêu khắc nào của đại tháp Sanchi cũng đều xứng đáng là kiệt tác nghệ thuật. 

Cách đến Sanchi

Sanchi cách Delhi khoảng 678 km, và cách Bhopal khoảng 45 km. Sân bay gần Sanchi nhất là ở Bhopal (Raja Bhoj Airport). Sân bay này nối đường bay với các thành phố lớn của Ấn như Delhi, Mumbai, Indore… Như vậy để đến Sanchi bằng đường không, trước hết bạn phải đi đến Bhobal và sau đó thuê xe hoặc đi taxi đến Sanchi. Ga tau gần Sanchi nhất cũng nằm tại Bhopal, cách địa danh này khoảng 50 km. Ga này cũng nối tuyến đường trực tiếp với các ga ở Delhi, Agra, và Mumbai. Cũng như đi bằng đường không, là sau khi đến ga Bhopal, bạn phải thuê xe hoặc đi taxi đến Sanchi. Cũng giống như các Phật tích khác ở Ấn, thời điểm thích hợp để chiêm bái Sanchi là từ tháng 10 đến tháng 3 dương lịch

Chi Na (TTVN)