Kinh Pháp Cú Câu Ba Qua Tiếng Pali Và Tiếng Phạn

Dhammapada (धम्मपद): (Yamaka (यमक) (1.3)) Pāḷi (पाऌइ):

Akkocchi maṃ avadhi maṃajini maṃ ahāsi me |

Ye ca taṃ upanayhantiveraṃ tesaṃ na sammati ||

Pāḷi (पाऌइ) viết theo mẫu devanāgarī (देवनागरी):

अक्कोच्छि   मं    अवधि   मं   अजिनि   मं  अहासि  मे |

ये    च    तं    उपनय्हन्ति    वेरं   तेसं   न    सम्मति ||

Phần từ vựng bản tiếng Pāḷi (पाऌइ):

Akkocchi (अक्कोच्छि) là quá khứ bất định ở ngôi thứ ba số ít của akkosati (अक्कोसति). Akkosati (अक्कोसति) được viết từ: ā (आ) + √ kruś (√क्रुश्) và nó có những nghĩa được biết như: lạm dụng, đối xử tồi tệ, lăng mạ, sỉ nhục, chửi rủa, mắng nhiếc, sỉ vả, rầy la, trách mắng, quở trách…

Maṃ (मं)  là đối cách số ít của ahaṃ (tôi (अहं)) và ahaṃ (अहं) là đại từ danh xưng của ngôi thứ nhất số ít trong tiếng Pāḷi.

Avadhi (अवधि) là quá khứ bất định ở ngôi thứ ba số ít của vadhati (वधति). Vadhati (वधति) có gốc từ động từ căn √ vadh (√वध्). Động từ căn √ vadh (√वध्) có những nghĩa được biết, tùy theo cách chia các thì khác nhau của nó như: đánh, giết, bị đánh đập, bị giết, bị thua….

Ajini (अजिनि) là quá khứ bất định ở ngôi thứ ba số ít củajayati (जयति).

Jayati (जयति) có gốc từ :  √ji (√जि) + a (अ) và Jeti (जेति) đồng nghĩa của Jayati (जयति). Jeti (जेति) được viết từ: √ji (√जि) + e (ए).

Động từ căn √ji (√जि) có những nghĩa được biết như: đoạt, xâm chiếm, chiến thắng, chinh phục, chế ngự, vượt hơn, trội hơn, khá hơn; khác thường, đánh thắng, đánh bại, chiếm, đoạt, thu được, nhận được, kiếm được, có được, hơn, trội hơn, dời đi, di chuyển, dọn, bỏ ra, tháo ra…

Ahāsi (अहासि) là quá khứ bất định ở ngôi thứ ba số ít của harati (हरति). Harati (हरति) có gốc từ: √ hṛ (√हृ). Động từ căn √ hṛ (√हृ) có những nghĩa được biết như: cầm, nắm, giữ, nắm giữ, giữ vững, mang, vác, khuân, chở, ẵm, chộp, tóm, túm bắt, ăn cắp, lấy trộm,phá, phá hoại, phá huỷ, tàn phá, tiêu diệt, ngăn, giữ lại…

Me (मे) là sở hữu cách số ít của ahaṃ (tôi (अहं)) và ahaṃ (अहं) là đại từ danh xưng của ngôi thứ nhất số ít trong tiếng Pāḷi. Me (मे): của tôi, thuộc về tôi.

Ye (ये) là chủ cách số nhiều của ya (य) ở dạng giống đực và nó có nghĩa là những vị nào, những người nào…Ya (य) là đại từ tương ứng trong tiếng Pāḷi.

Ca (च) là giới từ hay liên từ không thay đổi và có nghĩa là: và, cả hai, với, vậy thì, hơn nữa, ngoài ra, vả lại, vả chăng, cũng, cũng vậy, cũng thế...

Taṃ (तं)  là đối cách số ít của tad (तद्) ở dạng giống đực và nó có nghĩa là vị ấy, ai đó, người nào, việc ấy, điều ấy…

Upanayhanti (उपनय्हन्ति) được ghép từ: Upa (उप) + nayhati (नय्हति) và nó có những nghĩa được biết như: ôm ấp, ấp ủ, phẫn uất, tự trọng, ôm sự thù hằn…

Upa (उप) là tiếp đầu ngữ và nó có những nghĩa được biết như: đi đến gần,xích lại gần, gần bên cạnh,gần chung với nhau, phía dưới, dưới thấp, hướng đến gần, gần như, hầu như, gần, kế đó, trạng thái ở gần…

Nayhati (नय्हति) được ghép từ: nah (नह्) + ya (य)+ ti (ति) và nó có những nghĩa được biết như: buộc, cột, trói, thắt, liên kết, nối, cài đặt, giữ lại, ràng buộc, kết lại với nhau…

Động từ căn √nah (√नह्) có những nghĩa được biết như: buộc, cột, trói, thắt, cài đặt, giữ lại, ràng buộc…

Veraṃ (वेरं) là chủ cách số ít trong bảng biến thể của vera (वेर) ở dạng trung tính và nó có những nghĩa được biết như: căm thù, căm hờn, căm ghét, thù hằn, thù địch…

Tesaṃ (तेसं) là sỡ hữu cách số nhiều của tad (तद्) và nó có những nghĩa được biết như: của họ, thuộc về họ… Tad (तद्) là đại từ nhân xưng của ngôi thứ ba số ít thuộc giống đực và nghĩa chung của nó được biết là: nó, điều ấy, ai đó…

Na (न) bất biến từ, mang nghĩa phủ định = không.

Sammati (सम्मति) là động từ được chia theo ngôi thứ ba số ít ở thì hiện tại của động từ sam (सम्) và nó có những nghĩa được biết như: khuyên giải, an ủi, làm cho khuây, làm cho nguôi, dỗ dành, dừng, ngừng, thôi, hết, chấm dứt…

Sammati (सम्मति) được ghép từ: sam (सम्) + ya (य)+ ti (ति).

Động từ căn √sam (√सम्) có những nghĩa được biết như: làm cho khuây khỏa, làm cho nguôi, dừng, ngừng, chấm dứt, làm dịu đi, làm lắng xuống (nỗi xúc động, nỗi buồn...), giết chết, chinh phục, khuất phục, đánh bại, dập tắt, làm tiêu tan, làm tắt…

HT. Thích Minh Châu dịch:

Nó mắng tôi, đánh tôi,

Nó thắng tôi, cướp tôi

Ai ôm hiềm hận ấy,

Hận thù không thể nguôi.

Nếu việc Phật tánh hóa bản thân là một việc khó khăn, thì làm sao có thể hiểu biết và cảm nhận được những sự giá trị sâu xa của bốn chữ: Từ, Bi, Hỷ, Xả, để tẩy rửa, tinh luyện và nuôi lớn mình trong từng khoảnh khắc nhỏ của cuộc sống.

Udānavarga (उदानवर्ग) (Drohavargaḥ (द्रोहवर्गः)) 14.9

ākrośan mām avocan mām ajayan mām ajāpayet |

atra ye hy upanahyanti vairaṃ teṣāṃ na śāmyati ||

Saṃskṛta (संस्कृत) viết theo mẫu devanāgarī (देवनागरी):

आक्रोशन्    माम्    अवोचन्    माम्   अजयन्    माम्   अजापयेत् |

अत्र   ये   ह्य्   उपनह्यन्ति   वैरं    तेषां   न   शाम्यति  ||

Phần từ vựng bản tiếng Phạn:

Ākrośan (आक्रोशन्) là quá khứ chưa hoàn thành ở thì chủ động, chia theo ngôi thứ ba số nhiều của động từ kruś (क्रुश्) trong tiếng Phạn và Ākrośan (आक्रोशन्) có những nghĩa được biết như: nguyền rủa, chửi rủa, mắng nhiếc, sỉ vả, lạm dụng, đối xử không đàng hoàn hay tệ bạc, rầy la, trách mắng, quở trách, chửi rủa...

Động từ √kruś (√क्रुश्) thuộc nhóm 1 và nó có những nghĩa được biết, tùy theo cách chia các thì khác nhau của nó như: la, hét, kêu, thét, kêu la, kêu lên, la lên, than van, rên rỉ, than khóc, kêu than, khóc về, khóc than về, khóc cho...

Mām (माम्) là đối cách số ít của ahaṃ (tôi (अहं)) và ahaṃ (अहं) là đại từ danh xưng của ngôi thứ nhất số ít trong tiếng Phạn.

Avocan (अवोचन्) là quá khứ bất định ở thì chủ động, chia theo ngôi thứ ba số nhiều của động từ vac (वच्) trong tiếng Phạn. Động từ √vac (√वच्) có những nghĩa được biết, tùy theo cách chia các thì khác nhau của nó như: nói, kể cái gì cho ai đó, gọi, đọc thuộc lòng, cầu khấn, viện dẫn, phát biểu, trình bày, được nói, được cầu khấn...

Ajayan (अजयन्) là quá khứ chưa hoàn thành ở thì chủ động, chia theo ngôi thứ ba số nhiều của động từ ji (जि) trong tiếng Phạn. Động từ √ji (√जि) có những nghĩa được biết, tùy theo cách chia các thì khác nhau của nó như: đoạt, xâm chiếm, chiến thắng, chinh phục, chế ngự, vượt hơn, trội hơn, khá hơn, khác thường, đánh thắng, đánh bại, chiếm, đoạt, thu được, nhận được, kiếm được, có được, hơn, trội hơn, dời đi, di chuyển, dọn, bỏ ra, tháo ra…

Ajāpayet (अजापयेत्) cũng có gốc từ ji (जि) và nó có những nghĩa được biết như: ngăn trở, cản trở, ngăn giữ, kiềm chế, nén, dằn lại, hạn chế, đàn áp, cầm lại, giữ kín, áp đảo, chế ngự, nghiến, đè nát, đè bẹp...

Atra (अत्र) là bất phân từ và cũng là thán từ. Nó có nghĩa là đây.

Ye (ये) là chủ cách và đối cách số đôi của yad (य) ở dạng trung tính và nó có nghĩa là những vị nào, những người nào, những ai đó…Ya (य) là đại từ tương ứngtrong tiếng Phạn. Ya (य) giống đực, Yā (या) giống cái, Yad (य) trung tính.

Hy (ह्य्) là chữ viết theo nối âm. Hi (हि) là trạng từ dùng làm điều kiện cú và nghĩa của nó: nếu như vậy, chắc chắn, bởi vì, trong thực tế, chính xác, vì vậy ,như, đúng, thật ra, tóm lại……Hi (हि) là phân từ khẳng định và nó có những nghĩa được biết như: ừ, vâng, dạ, phải, được, chắc là, hẳn là …

Upanahyanti (उपनह्यन्ति) được ghép từ: Upa (उप) + nahyanti (नह्यन्ति).

Upa (उप) là tiếp đầu ngữ và nó có những nghĩa được biết như: đi đến gần, xích lại gần, gần bên cạnh, gần chung với nhau, phía dưới, dưới thấp, hướng đến gần, gần như, hầu như, gần, kế đó, trạng thái ở gần…

Nahyanti (नह्यन्ति) là thể hiện tại ở thì chủ động, chia theo ngôi thứ ba số nhiều của động từ nah (नह्) trong tiếng Phạn.Động từ √nah (√नह्) có những nghĩa được biết, tùy theo cách chia các thì khác nhau của nó như: buộc, cột, trói, thắt, liên kết, nối, cài đặt, giữ lại, ràng buộc, kết lại với nhau…

Vairaṃ (वैरं) là chủ cách số ít trong bảng biến thể của vaira (वैर) ở dạng trung tính và nó có những nghĩa được biết như: căm thù, căm hờn, căm ghét, thù hằn, thù địch…

Teṣāṃ (तेषां) là sỡ hữu cách số nhiều của tad (तद्) và nó có những nghĩa được biết như: của họ, thuộc về họ… Tad (तद्) là đại từ nhân xưng của ngôi thứ ba số ít thuộc giống đực và nghĩa chung của nó được biết là: nó, điều ấy, ai đó…

Na (न) bất biến từ, mang nghĩa phủ định = không.

Śāmyati (शाम्यति) là thể hiện tại ở thì chủ động, chia theo ngôi số ba số ít của động từ śam (शम्) trong tiếng Phạn. Động từ √ śam (√शम्) có những nghĩa được biết, tùy theo cách chia các thì khác nhau của nó như: làm cho khuây khỏa, làm cho nguôi, dừng, ngừng, chấm dứt, làm dịu đi, làm lắng xuống (nỗi xúc động, nỗi  buồn...), giết chết, chinh phục, khuất phục, đánh bại, dập tắt, làm tiêu tan, làm tắt…

Ý Việt xem phần dịch của Hoà Thượng Thích Minh Châu đã có ở trên.

Lăng mạ, Ngược đãi, Tranh hơn, Chiếm đoạt bất bình, là những bản tánh vốn có sẵn trong con người và Sân hận, Thù hằn, Ganh ghét, Trả thù, cũng là những bản tánh ích kỷ, luôn có của con người, để tạo ra những sức mạnh đối kháng.

Lăng mạ, Ngược đãi, Tranh hơn, Chiếm đoạt bất bình và Sân hận, Thù hằn, Ganh ghét, Trả thù, chỉ được dừng lại, trừ khi người ta đã biết và đã thấm nhuần từng ý nghĩa, từng giá trị sống của bốn chữ: Từ, Bi, Hỷ, Xả trong từng khoảnh khắc nhỏ của bất kỳ hành động nào mà mình đang làm.

Công trình nghiên cứu về đề tài đặc biệt này đang nhờ sự góp ý của quý bậc học giả cũng như quý thầy, quý cô, quý đọc giả, để làm phong phú thêm cho những tài liệu Việt đang có. Xin chân thành cám ơn.

Kính bút

Tác giả: TS Huệ Dân