Tâm bùng cháy

Ngày 28 tháng 7 năm 1959

Trong một khoảnh khắc tâm trí không thể thực hiện hai nhiệm vụ cùng một lúc. Nói cách khác, điều ác bạn đã làm thực sự là điều ác; điều thiện bạn đã làm, thực sự là điều thiện. Tâm không thể cùng lúc thực hiện hai nhiệm vụ ác và thiện. Giống như khi ta chỉ có một bàn tay. Khi bạn đang cầm đầy tay gì đó, bạn không thể nhặt thêm bất kỳ thứ gì khác. Bạn phải đặt xuống những gì bạn đang cầm. Chỉ khi đó bạn mới có thể nhặt được những thứ khác. Đây là một phép ẩn dụ cho tâm trí.

Nếu tâm trí luôn trong trạng thái tốt, điều ác sẽ không có chỗ để chen vào. Nhưng nếu tâm ta không luôn thiện lành, cái xấu sẽ tìm được chỗ để len vào. Giống như khi chèo thuyền ra biển. Nếu chúng ta ở gần bờ, những con quạ bay từ bờ sẽ có thể đậu trên cột buồm của thuyền. Nhưng nếu bạn không muốn chúng đậu ở đó, bạn sẽ phải chèo ra xa nhất có thể. Khi đó, quạ sẽ không thể đậu trên cột buồm. Nếu có con quạ nào còn cố gắng bay ra theo thuyền, nó sẽ mất phương hướng, không nhìn thấy bờ và có khả năng chết ở đó trong đại dương, vì nó sẽ kiệt sức, hết thức ăn. Nó sẽ phải chết.

Tương tự, nếu điều thiện chiếm ưu thế trong tâm, điều ác sẽ phải lòng vòng vô định, không có chỗ để bám vào. Nếu cái ác ở gần — có nghĩa là điều thiện chỉ chiếm một phần nhỏ trong tâm — điều ác sẽ có thể len vào. Đôi khi nó đợi ở bờ bên kia. Nếu tâm lực của bạn giảm sút, nó sẽ đến ngay bên cạnh và dễ dàng nắm bắt bạn.

Thí dụ, nếu điều thiện lành bạn nhận được từ việc đến chùa chưa đủ, khi trở về nhà, tâm sẽ ra lệnh cho bạn làm điều ác này hay điều ác kia, và bạn sẽ nghe theo nó. Hoặc trong khi bạn ngồi đây lắng nghe bài giảng này, điều ác sẽ đậu trên lan can cầu thang bên ngoài. Cuối bài giảng khi bạn đứng lên ra về và để mình bị phân tâm, nó sẽ ngay lập tức đậu lên bạn. Đôi khi ngay cả khi bạn ngồi đây, nó sẽ lao vào, giống như một con quạ. Tuy nhiên, nếu tâm bạn mạnh mẽ và tốt đẹp, điều ác sẽ chờ ở xa. Ngay cả khi bạn về nhà, nó sẽ không dám đậu lên bạn — nhưng nó có thể đậu lên người khác, người không có Pháp. Khi bạn bắt chuyện với người đó, và lời nói của bạn có thể không hòa hợp với lời họ, điều ác có thể len vào theo cách đó.  Đó là vì tâm thiện của bạn chưa đủ mạnh.

Nếu có một vết thương trên cơ thể — tức là, ác tâm — chúng ta phải rửa sạch vết thương, đặt thuốc vào, và băng lại sạch sẽ: nói cách khác, đó là sự thực hành giới và thiền định. Bằng cách đó, vết thương có cơ hội để lành lại.

Rửa vết thương có nghĩa là chúng ta không bị cuốn vào việc nghĩ về những điểm tốt và xấu của người.  Đó chính là một trạng thái tâm thiện xảo đã phát sinh. Tâm trí sẽ trở nên dễ chịu và phát triển một nguồn thực phẩm nuôi dưỡng tâm: sự tươi mát trong tâm trí. Điều đó giống như ngồi trong một thung lũng núi với thác nước từ trên cao chảy xuống và một làn gió thanh khiết thổi qua khe đá. Tâm trí sẽ cảm thấy mát mẻ và bình an. Tâm sẽ nở một đóa hoa nhài đầy hơi sương mát mẻ. Tâm sẽ phát sinh sức mạnh.

Tuy nhiên nếu tâm không có sự nuôi dưỡng nội tâm nào, nó sẽ không có sức mạnh, vì nó ốm đói.

Đức Phật thấy rằng chúng sinh gầy gò và thiếu dinh dưỡng theo cách này, đó là lý do tại sao Ngài cảm thấy từ bi với chúng ta. Ngài dạy rằng: "Tâm mà chỉ bám theo hình ảnh, âm thanh, mùi hương, vị giác và xúc giác thì tâm đó giống như đang ăn một quả bóng lửa.  Chứ không phải là bất kỳ loại thực phẩm nào." Nói cách khác, "Mắt đang cháy." Mọi thứ chúng ta thấy bằng mắt đều là hình thức, và mỗi hình thức này chứa một quả banh lửa, mặc dù bên ngoài được trang trí để trông đẹp và hấp dẫn.

“Tai đang cháy." Tất cả những âm thanh dễ chịu mà chúng ta tìm kiếm, hoặc bất chợp dội qua tai từ ngày ta sinh ra đến khi ta chết, đều là những âm thanh cháy, là ngọn lửa. Nhiệt độ của mặt trời không thể thiêu sống bạn, nhưng âm thanh có thể thiêu sống bạn, đó là lý do tại sao chúng ta nói rằng chúng nóng hơn mặt trời.

"Mũi đang cháy." Chúng ta đã ngửi mùi từ khi bác sĩ làm sạch mũi ngay sau khi ta sinh, và bản chất của mùi là không có mùi nào trung lập. Chỉ có hai loại: mùi thơm và mùi hôi. Nếu tâm lực của ta yếu và lan man, không tỉnh táo, chúng ta sẽ ngửi những mùi này vào tâm — và điều đó có nghĩa là chúng ta đã nuốt một quả bom hẹn giờ. Chúng ta chỉ an toàn khi không có gì kích hoạt ngòi nổ.

"Lưỡi đang cháy." Vô vàn vị giác đã đi qua lưỡi chúng ta. Nếu chúng ta vướng mắc với chúng, thì đó như thể chúng ta đã ăn một quả bóng lửa: Ngay khi nó phát nổ, ruột ta sẽ văng ra. Nếu với tư cách là con người, mà chúng ta để mình bị ràng buộc trong những điều như vậy, thì đó như thể chúng ta đã ăn những quả bom lửa của Tử Thần. Ngay khi chúng phát nổ, chúng ta sẽ xong. Nhưng nếu chúng ta biết đủ để nhổ ra, chúng ta sẽ được an toàn. Nếu chúng ta nuốt chúng, chúng ta đang chất lên mình một gánh nặng. Chúng ta sẽ không tìm thấy bất kỳ sự bình yên nào dù chúng ta đang ngồi, đứng, đi hay nằm, vì chúng ta đang bừng cháy bên trong. Chỉ khi chúng ta thở hơi thở cuối cùng thì những ngọn lửa mới tắt.

"Thân đang cháy." Những cảm giác xúc chạm cũng là một ngọn lửa xóa sổ con người. Nếu ta không có giá trị nội tâm hoặc điều thiện trong tâm, những thứ này thực sự có thể gây tổn hại cho ta rất nhiều.

Tham, sân và si, giống như ba quả bóng sắt nóng đỏ khổng lồ mà Tử Thần nung nấu cho đến khi chúng phát sáng, rồi đâm vào đầu ta. Khi tâm tham không đạt được những gì nó muốn, nó biến thành sân. Khi nổi sân, chúng ta bị chế ngự, mất kiểm soát, dẫn đến sự mê muội. Chúng ta quên hết mọi thứ — tốt, xấu, chồng, vợ, cha mẹ, con cái — đến mức chúng ta có thể giết cả chồng, vợ, cha mẹ và con cái của mình. Tất cả đều là vấn đề của sự mê muội. Khi ba ô nhiễm này hòa quyện trong tâm trí, chúng có thể dễ dàng đưa ta xuống địa ngục. Đó là lý do tại sao chúng được gọi là bom lửa trong tâm người.

Nhưng nếu, khi lòng tham xuất hiện, chúng ta có sự khôn ngoan để chỉ lấy những gì nên lấy và không lấy những gì không nên, nó sẽ không xóa sổ chúng ta mặc dù nó đang thiêu đốt ta, vì ta có bảo hiểm hỏa hoạn. Những người không có bảo hiểm hỏa hoạn là những người có lòng tham thực sự mạnh mẽ đến mức sẵn sàng gian lận, tham nhũng hoặc phạm tội ác. Khi điều này xảy ra, những ngọn lửa nội tâm xóa sổ họ. Có bảo hiểm hỏa hoạn có nghĩa là ngay cả khi chúng ta cảm thấy lòng tham dấy khởi, chúng ta có thể kiềm chế nó và mở rộng lòng đối với tài sản của mình bằng cách cho đi, thí dụ như cúng dường cho tôn giáo. Như vậy, ngay cả khi chúng ta có thể chết vì lòng tham, chúng ta vẫn thu được giá trị nội tâm từ việc cúng dường như một hành động tôn kính đối với Phật, Pháp và Tăng — giống như việc thanh toán bảo hiểm của chúng ta luôn được thực hiện đúng kỳ hạn. Bằng cách này, ngay cả khi nhà của ta có thể bị cháy, ta vẫn còn lại chút ít tài sản.

Sự giận dữ. Khi ô nhiễm này thực sự mạnh mẽ, nó không có cảm giác về điều thiện hay ác, đúng hay sai, chồng, vợ, hay con cái. Nó có thể uống máu người. Một thí dụ chúng tathường thấy là khi mọi người cãi nhau, rồi nổi sân đến độ người thì cuối cùng bị đưa vào tù hoặc thậm chí bị kết án tử hình vì tội giết người. Như thế còn tồi tệ hơn nhiều so với việc cháy nhà, vì bạn không còn gì sót lại cả. Vì lý do này, chúng ta phải có bảo hiểm nhân thọ bằng cách thực hành năm hoặc tám giới để có thể chăm sóc và băng bó những vết thương hở của chúng ta — tức là, để có thể rửa sạch những điều ác và thiếu khôn ngoan trong suy nghĩ, lời nói và hành động của ta. Ngay cả khi không thể rửa sạch tất cả, chúng ta nên cố gắng ít nhất giảm bớt chúng. Mặc dù có thể ta vẫn còn ít lửa, hãy để nó chỉ đủ để nấu thức ăn hoặc thắp sáng ngôi nhà của ta. Đừng để lửa nhiều đến mức thiêu rụi nhà của chúng ta.

Cách duy nhất để dập tắt những ngọn lửa này là thiền và phát triển những suy nghĩ thiện lành. Tâm trí sẽ không cảm thấy bất kỳ sự giận dữ, thù hận, hoặc ác ý nào, và thay vào đó sẽ chỉ cảm thấy những suy nghĩ đồng cảm, nhận thấy rằng mọi người trên thế gian đều nhắm đến điều thiện, nhưng điều thiện của chúng ta không đồng đều. Ta phải sử dụng trí tuệ thực sự cẩn thận để xem xét nguyên nhân và kết quả, và sau đó hãy tha thứ, với suy nghĩ rằng chúng ta, con người, không đồng đều hoặc giống nhau trong điều thiện và điều ác của mình. Nếu mọi người đều giống nhau, thế giới sẽ tan vỡ. Nếu chúng ta đều tốt hoặc đều xấu, thế giới chắc chắn sẽ phải tan vỡ. Giả sử rằng tất cả mọi người trên thế giớiđều là nông dân, không có thương nhân hay quan chức chính phủ. Hoặc giả sử chỉ có quan chức chính phủ, không có nông dân: Chúng ta sẽ đều chết đói. Nếu mọi người đều bình đẳng và giống hệt nhau, thế giới sẽ nhanh chóng kết thúc.  Hãy quan sát thân: Ngay cả những bộ phận khác nhau trên thân cũng không giống nhau. Ngón tay có dài, có ngắn, có nhỏ, có lớn.  Nếu tất cả mười ngón tay đều giống nhau, ta sẽ có bàn tay của một con quái vật. Khi ngay cả các ngón tay của ta cũng không giống nhau, thì làm thế nào ta có thể mong đợi mọi người sẽ giống nhau về suy nghĩ, lời nói và hành động? Chúng ta phải suy nghĩ theo cách này và mở lòng ra.

Khi chúng ta có thể suy nghĩ theo cách này, thiện chí của ta có thể lan tỏa đến tất cả mọi người ở khắp mọi nơi, và chúng ta sẽ cảm thấy đồng cảm với những người ở các cấp độ cao, thấp và ở giữa. Quả cầu lửa lớn bên trong ta sẽ tắt đi nhờ sức mạnh của thiện chí và lòng từ bi của ta.  Điều này đến từ việc có bảo hiểm nhân thọ: thực hành thiền tĩnh lặng để đuổi ô nhiễm ra khỏi tâm trí. Những suy nghĩ về dục vọng, ác ý, những hôn trầm, thụy miên, hoài nghi chắc chắn sẽ biến mất, và tâm trí sẽ được giữ vững trong sự tập trung, sử dụng sức mạnh của sự tác ý để giữ lấy thuật ngữ thiền của mình — buddho — và sức mạnh của sự đánh giá để tạo ra một cảm giác nhẹ nhàng và dễ chịu bên trong. Khi tâm trítràn đầy niềm vui — hương vị phát sinh từ định — nó sẽ có thực phẩm và dinh dưỡng nội tâm của riêng mình, vì vậy bất cứ điều gì chúng ta làm trong suy nghĩ, lời nói, hoặc hành động đều chắc chắn sẽ thành công.

Diệu Liên Lý Thu Linh -4.2025

(Chuyển ngữ từ THE MIND AFLAME, trích sách “Food For Thought” – Thực Phẩm Tâm, tác giả: Đại trưởng lão thiền sư Dhammadharo.  Tỳ khưu Thanissaro chuyển ngữ từ tiếng Thái) © 1995