Banteay Chhmar một trong những ngôi cổ tự quan trọng nhất của Campuchia

Khu phức hợp ngôi cổ tự có hồ chứa, môi trường xung quanh bao gồm một địa điểm khảo cổ duy nhất, một liên kết quan trọng trong di sản văn hóa Campuchia. Vì những lý do này, hiện tại là một trong những ưu tiên hàng đầu của Campuchia về di sản tư liệu thế giới (còn gọi là Chương trình Ký ức thế giới) của UNESCO. Sự xa xôi của ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar từ Angkor Wat, một phần giải thích việc thiếu tài liệu và nghiên cứu sâu về ngôi cổ tự này. Bộ Văn hóa và Nghệ thuật (MCFA) chịu trách nhiệm Giám sát tổ hợp ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar.

Ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar lớn thứ tư, có niên đại từ thời Angkor sau Preah Khan (Kampong Svay), Angkor Thom và Angkor Wat là ngôi già lam cổ tự lớn nhất. Có 9 ngôi già lam cổ tự vệ tinh nằm trong khu phức hợp. Ngoài ra, Banteay Torp, một ngôi già lam cổ tự hấp dẫn hấp dẫn khác cũng có giá trị cách đó khoảng 12 km về phía Nam ngôi cổ tự chính.

Mặc dù không có ghi chép chi tiết cụ thể, các học giả thường tin rằng cái tên Banteay Chhmar, có nghĩa là “Thành cổ nhỏ” hay “Pháo đài Hẹp” (có thể một từ Khmer, Chhmar có nghĩa là “Nhỏ” hoặc “Hẹp”. Các tài liệu tham khảo và sự truyền khẩu không rõ ràng, cần phải tập hợp tài liệu và nghiên cứu thời gian dài mới làm sáng tỏ các chi tiết lịch sử ngôi cổ tự này.

Giống như Angkor Thom, ngôi Già lam cổ tự Banteay Chhmar được xây vào thời vua Jayavarman VII (tại vị: 1181-1215?). Đền trung tâm đã từng giữ hình ảnh của Thái tử Srindrakumaraputra, có lẽ là con của vua Jayavarman VII. Các bản khắc chữ Khmer cổ được tìm thấy ở khu vực này (K.227), và hiện đang được lưu giữ tại Viện Bảo tàng Quốc gia Phnom Penh (Higham, 132). Thái tử Srindrakumaraputra được bảo vệ bằng hai lần khác nhau bởi bốn vị vua, tất cả đều bị mất mạng trong phòng vệ của mình. Một bi ký bằng chữ Khơme cổ, nội dung ca ngợi chiến tích của các tướng theo phò hoàng tử đánh Champa và bốn vị tướng tử trận đều được dựng tượng đá thờ ở bốn của ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar. Các tượng đá giờ đây cũng không còn tồn tại.

Diện tích ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar rộng 4,6km2, vòng thành với hào nước bao quanh có chiều ngang 1.000m và chiều dài 1.300m. Bao quanh ngôi già lam cổ tự là tám ngôi chùa nhỏ nhỏ đã hư hại nhiều theo thời gian gần 1.000 năm qua. Nhưng ở bức phù điêu cổng chính tường thành, vẫn còn nét khắc đá hoành tráng về những trận lục, thủy chiến với quân đội Champa. Tại mảng phù điêu bên trái tường thành vẫn còn chân dung quốc vương Jayavarman VII cùng con trai xông trận, và với trận thủy chiến đại phá quân Champa cũng đã mở ra sự tích đua ghe ngo của người Khmer. Bên trong ngôi già lam cổ tự, các dãy hành lang đã đổ sụp tạo ra những đường hầm sâu dưới lòng đất. Ngôi cổ tự tháp cao ở giữa vẫn còn mang dáng dấp uy nghi của nó, nhưng bức tượng hoàng tử con vua đã biến mất không biết từ khi nào.

Chui vào một con đường hầm vốn là dãy hành lang bên phải của đền, bên trong còn một bi ký bằng chữ Khmer cổ, nội dung ca ngợi chiến tích của các tướng theo phò hoàng tử đánh Champa và bốn vị tướng tử trận đều được dựng tượng đá thờ ở bốn góc đền. Các tượng đá giờ đây cũng không còn tồn tại.

Tiến sĩ Olivier Cunin, một học giả độc lập đã dành thời gian 10 năm nghiên cứu ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar, nhiều ngôi cổ tự khác ở khắp Vương quốc Phật giáo Campuchia. Công trình nghiên cứu của Tiến sĩ Olivier Cunin là vô giá đối với sự hiểu biết hiện tại của chúng ta về phức hợp của ngôi Già lam cổ tự Banteay Chhmar. Xem phần trình bày của Tiến sĩ Olivier Cunin “Thành cổ nhỏ: Tái thiết Tổ hợp ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar bị phá hoại” được ra mắt công chúng vào tháng 10 năm 2010 tại Viện Smithsonian tại Washington DC, Hoa Kỳ.

Ngôi già lam cổ tự Banteay Chhmar chỉ vừa mới được Ủy ban Apsara - cơ quan quản lý các di sản Angkor - đưa vào danh mục bảo vệ và trùng tu từ năm 2003. Khắp nơi vẫn còn dày đặc những tấm bảng cảnh báo mìn của CMAC - lực lượng rà phá bom mìn quốc tế. Những lối mòn dẫn vào khu đền có nơi chỉ rộng 1m và hai bên là biển cảnh báo mìn. Nơi này thật sự an toàn phải cần đến 15 năm nữa, bởi giai đoạn rà phá bom mìn còn kéo dài đến năm 2020. Di tích không được nhiều du khách tham quan phần vì quá xa xôi cộng với ngôi đền bị tàn phá và bị chìm vào rừng sâu, khu vực đền đầy rẫy bom mìn và lại nằm trong khu vực nhạy cảm: vùng đệm biên giới với Thái Lan nên hầu như chỉ dành cho du khách ba lô và đi môtô mới tham quan di tích này.

Vân Tuyền (Nguồn: CNN)