Bia truyền đăng chùa Linh Ứng - Mai Trai

Chùa Linh Ứng - Mai Trai

Đây là ngôi chùa cổ với hệ thống tượng Phật đa dạng, đẹp, có giá trị nghệ thuật cao, đặc biệt là tòa tượng Cửu Long rất lớn, điêu khắc tinh xảo do sư cụ Đàm Nam trụ trì đời thứ tư cho làm. Bên cạnh đó, tam quan chùa có kiến trúc đẹp, được làm hai tầng tám mái, tầng trên bố trí làm gác chuông cũng là công trình có giá trị về kiến trúc, mỹ thuật.

Chùa Linh Ứng là chốn Tổ Ni của khu vực tỉnh Sơn Tây xưa. Các vị Ni sư xuất thân từ ngôi chùa này có xuất thân từ dòng Ni bộ chùa Am (Phả Quang - Cửa Bắc - Hà Nội ngày nay). Từ chốn Tổ Linh Ứng - Mai Trai, các vị Ni sư đã phân phái ra quản lý nhiều chùa trong khu vực như Hiệp Thượng, Hiệp Giai, Mỹ Giang, Khánh Long, Kim Hoa, v.v. tạo thành một dòng phái Ni bộ phát triển thịnh vượng. Sư cụ Đàm Nam là trụ trì đời thứ tư của chùa được Chi hội Phật giáo Bắc Kỳ tỉnh Sơn Tây suy tôn làm Thủ tọa Ni bộ. Cụ có công hoằng dương Phật pháp rất lớn trong công cuộc chấn hưng Phật giáo nói chung và việc chấn hưng Phật giáo ở Sơn Tây nói riêng. Đã có thời gian nửa đầu thế kỷ XX là trưởng học của Ni bộ tỉnh Sơn Tây và trường hạ của Tăng Ni quanh vùng. 

Hiện nay, chùa Linh Ứng - Mai Trai do Ni sư Thích Đàm Nghiên trụ trì đời thứ bảy quản lý. Ni sư Đàm Nghiên ra sức tôn tạo chùa cảnh, noi theo thầy tổ hoằng dương Phật pháp. Bên cạnh việc trông nom chốn Tổ, Ni sư cũng cử các đệ tử ra các nơi trong huyện Phúc Thọ để phát triển mạng mạch của Phật Tổ, như chùa Chợ ở thôn Thượng Hiệp, xã Tam Hiệp, huyện Phúc Thọ được giao cho thầy Đàm Viên trông nom, chùa Vĩnh Phúc ở làng Táo, xã Tam Thuấn được giao cho thầy Đàm Liên trông nom, chùa Quang Minh làng Phúc Lộc, xã Sen Phương và chùa Phúc Tâm, làng Sen Chiểu, xã Sen Phương được giao cho thầy Đàm Kiên trông nom.

Mặt trước chữ Nôm bia Truyền đăng chùa Linh Ứng (Mai Trai)

Bia Truyền đăng

Bia Truyền đăng chùa Linh Ứng là một tấm bia hai mặt gồm một mặt chữ Nôm có cả hai dòng lạc khoản chữ Hán và một mặt chữ Quốc ngữ. Đây là một tấm bia quý nói sơ lược về việc truyền thừa của Ni bộ Phật giáo Việt Nam và các vị Tổ sư của chùa Linh Ứng - Mai Trai. Tổ Đệ nhất là sư cụ Thiều Quang, tháp hiệu Tịnh Quang, người làng Đa Sĩ - Hà Đông, thuộc phái Am Phả Quang - Trúc Bạch - Hà Nội, lên khai sáng chùa Linh Ứng - Mai Trai, viên tịch ngày 12 tháng 10. Cụ không có đệ tử nên sư đệ là sư cụ Trinh Tường, tháp hiệu Vĩnh Long kế đăng thành Tổ Đệ nhị, ngày mùng 10 tháng 11 thị tịch. Tổ Đệ tam là sư cụ Đàm Chí, tháp hiệu Song Mai, người làng Mai Động, huyện Thanh Trì, Hà Nội, 19 tuổi xuất gia đến chùa Khánh Long học đạo, năm 22 tuổi thụ giới Sa-di tại chùa Bà Đá, năm 28 tuổi vâng mệnh kế đăng chùa này, năm 31 tuổi thụ Đại giới tại chùa Chiêu Thiền làng Yên Lãng (tức chùa Láng). Cụ có công tu phúc, chữa chùa tô tượng, tân tạo nhà tổ, nhà điện, nhà hậu, thọ 63 tuổi, viên tịch ngày 13 tháng 5.

Tổ Đệ tứ là sư cụ Đàm Nam, tháp hiệu Linh Mai, người làng Đường Lệ tỉnh Phúc Yên, thuở nhỏ theo song thân chạy loạn ngụ làng Ngọc Hà, sau theo Tổ Đệ tam cầu đạo. Cụ có công tô tượng Cửu Long, làm Tam quan, nhà Trai, độ được các đệ tử ở các nơi như Hiệp Thượng, Hiệp Giai, Mỹ Giang, Khánh Long, Kim Hoa đều thuộc Sơn môn Mai Trai quản cố, sau Hội Phật giáo Sơn Tây (bản tỉnh) tôn cụ là Thủ tọa bên Ni, thọ 81 tuổi, viên tịch ngày 20 tháng Chạp.

Dòng lạc khoản có thông tin các vị Ni sư đời thứ năm đứng ra dựng bia Truyền đăng là Đàm Lịch, Đàm Hợp, Đàm Dậu, Đàm Ngôn.

Ở nước ta, các tài liệu về truyền thừa của chư vị Tổ sư Phật giáo không nhiều, lịch sử các vị Tổ Ni lại càng hiếm hoi. Vậy nên tấm Bia truyền đăng chùa Linh Ứng là một tài liệu quý trong việc nghiên cứu lịch sử Phật giáo thành phố Hà Nội nói chung và lịch sử các vị Tổ Ni nói riêng. Nhận thấy tầm quan trọng của văn bia này, chúng tôi đã đến chùa Linh Ứng - Mai Trai thăm chùa, xem tình trạng bia Truyền đăng, tiến hành đo đạc kích thước thực tế hiện còn, in rập thác bản và đọc hai mặt bia nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu Phật học về sau.

Bia Truyền đăng chùa Linh Ứng nằm ở giữa vườn tháp, cách chùa một con đường nhỏ, ở phía bên trái tòa Tam bảo. Xưa kia, xung quanh đều là đất chùa, vườn tháp liền với Tam bảo, sau này vì chiến tranh, người dân vào ở xung quanh chùa nên có con đường cắt vườn tháp với chùa.

Bia Truyền đăng chùa Linh Ứng làm bằng đá, về tổng thể bia cao 81cm, rộng 59cm, lòng bia chiều dài 68 cm, chiểu rộng 49cm, không có bệ, được đặt trong một nhà bia có mái che. Bia gồm hai mặt, mặt trước viết chữ Nôm và mặt sau viết chữ Quốc ngữ, nội dung cơ bản giống nhau. Mặt trước chữ Nôm có 19 hàng chữ Nôm và 2 dòng chữ Hán. Phần chữ Nôm 18 dòng đầu mỗi dòng có 29 chữ, dòng cuối có 20 chữ. Mặt chữ Nôm có 2 dòng lạc khoản bằng chữ Hán ở cuối, kích thước nhỏ bằng một nửa dòng chữ Nôm. Mặt chữ Quốc ngữ nội dung cơ bản giống mặt chữ Nôm, chỉ không có dòng lạc khoản, chữ viết nhỏ, phần đầu khá rõ, phía sau viết lời minh thì mờ. Chúng tôi đã tiến hành in rập cả hai mặt văn bia, tiếng hành đọc cả hai mặt văn bia để bổ sung những chỗ chữ trên bia mờ qua lại cho nhau.

Bia Truyền đăng chùa Linh Ứng đã từng được TS. Trương Đức Quả giới thiệu một số thông tin sơ lược trong bài viết: “Về một số bài văn bia Nôm mới được sưu tầm trong những năm gần đây” (Tạp chí Hán Nôm, số 3 - 1996) như sau:

“7. Bia Truyền đăng chùa Linh Ứng, ở chùa Linh Ứng, thôn Mai Trai, phường Quang Trung, thị xã Sơn Tây, tỉnh Hà Tây.

- Khổ 80 x 60 cm, 21 dòng, 1 dòng ≈ 30 chữ.

- Niên đại: 10-9-1944 (Bảo Đại 19).

- Tác giả: Tiểu tăng Như Tư, động chủ Sài Sơn, đại biểu Phật giáo tỉnh Sơn Tây soạn.

Nội dung: Nêu đại lược Phật giáo truyền vào nước ta được hơn 2.000 năm. Sau đó nêu các thế hệ Tăng Ni nối tiếp trụ trì ở chùa Mai Trai (sau đổi tên là Linh Ứng):

Tổ thứ nhất là cụ Thiều Quang, tháp hiệu Tĩnh Quang, người thôn Đa Sĩ, Hà Đông.

Thứ hai là cụ Trinh Tường, tháp hiệu Vĩnh Long.

Thứ ba là cụ Đàm Chí, tháp hiệu Song Mai, người làng Mai Động, huyện Thanh Trì, Hà Nội.

Thứ tư là cụ Đàm Nam, tháp hiệu Linh Mai, người làng Thường Đại, tỉnh Phúc Yên.

Tổ thứ năm nêu rằng đã ghi rõ tên hiệu ở tháp, không chép vào bia”2.

Thông tin được cung cấp ở bài viết này có một số chỗ sai lệch so với thực tế, ví dụ, ngày lập bia là thượng tuần tháng 9 năm Bảo Đại thứ 19 chứ không phải cụ thể là ngày 10-9. Tên chữ của chùa là Linh Ứng tự, thường gọi theo tên làng là Mai Trai chứ không phải vốn tên là Mai Trai sau đổi thành Linh Ứng. Tên tác giả là Như Tùng 如松 chứ không phải Như Tư 如私, dòng lạc khoản này nhỏ và ở sát mép bia nên rất dễ bị đọc nhầm. Ở phần nội dung, cụ Đàm Nam là người làng Đường Lệ chứ không phải làng Thường Đại; ở đây cũng chưa có Tổ thứ năm, các vị đời thứ năm là Đàm Lịch, Đàm Hợp, Đàm Dậu, Đàm Ngôn chỉ đứng tên ở việc làm bia, ghi tên ở dòng lạc khoản cuối mặt bia Nôm, chứ thời điểm làm bia này chưa mất, chưa có tháp hiệu. Không rõ TS.Trương Đức Quả đưa thông tin này từ đâu.

Chúng tôi đã đến thực tế, tìm hiểu, in rập, đọc văn bia nên tránh được những sai sót này.

Tác giả bia Truyền đăng

Tác giả bia Truyền đăng chùa Mai Trai là Hòa thượng Thích Thông Thi, hiệu Như Tùng, pháp danh Mậu, là người làng Cổ Nhuế, Từ Liêm, Hà Nội, trụ trì chùa Cao - Đỉnh Sơn tự, nằm trong khu quần thể danh thắng chùa Thầy, xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội. Hiện chưa rõ năm sinh, năm mất của ông, chùa Cao hiện nay làm giỗ ngày 24 tháng 3 âm lịch. Theo văn bia Truyền đăng bi ký ở chùa Cao, ông là pháp tôn đời thứ tư của Hòa thượng Phúc Điền. Ông trụ trì chùa Cao năm 1906, sau khi sư phụ của ông là Hòa thượng Tâm Minh viên tịch, năm 1927 khắc bia Truyền đăng, năm 1930 khắc in bộ Sài Sơn thi lục, năm 1940 khắc in bộ Sài Sơn thực lục, năm 1944 ông soạn bia Truyền đăng chùa Linh Ứng, v.v. Những mốc thời gian này cho thấy ông hoạt động rất tích cực trong việc biên soạn kinh sách, soạn văn bia trong nửa đầu thế kỷ XX.

Bên cạnh đó, ông cũng tích cực xây dựng chùa cảnh như xây dựng Bất nhị pháp môn, sửa đường lên núi, tôn tạo tòa Tam bảo và am Hiểm Thụy, quy tập hài cốt trong hang Cắc Cớ về bể chung làm nơi tưởng niệm. Trong khu vực chùa Thầy còn lưu lại khá nhiều câu đối, văn bia, di văn của ông.

Hòa thượng Như Tùng Thích Thông Thi tích cực tham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục, là một diễn giả thu hút được nhiều quần chúng ở vùng Canh Diễn (Hoài Đức - Hà Nội ngày nay)3. Ông cũng tham gia phong trào chấn hưng Phật giáo, là đại biểu Tăng của Chi hội Phật giáo Bắc Kỳ tỉnh Sơn Tây. Sư cụ Đàm Nam trụ trì chùa Linh Ứng - Mai Trai được suy tôn làm Thủ tọa Ni bộ của Chi Hội Phật giáo Bắc Kỳ tỉnh Sơn Tây, có quen biết với ông, cùng tham gia hoạt động chấn hưng Phật giáo. Sau khi sư cụ Đàm Nam viên tịch, các đệ tử là Đàm Lịch, Đàm Hợp, Đàm Dậu, Đàm Ngôn đã nhờ ông soạn giúp văn bia Truyền đăng, kể rõ mạng mạch truyền thừa ở chùa Linh Ứng từ Tổ Đệ nhất cho đến sư cụ Đàm Nam là Tổ Đệ tứ. 

Bia Truyền đăng chùa Linh Ứng là một tài liệu quý về văn bia chữ Nôm thời kỳ cận hiện đại. Không những thế, tấm bia này cũng là tài liệu quý cho việc nghiên cứu lịch sử truyền thừa của các vị Tổ Ni nói riêng, vốn đã rất hiếm hoi và cũng là tài liệu nghiên cứu Phật giáo xứ Đoài, Phật giáo Hà Nội nói chung, cần được quan tâm khai thác, nghiên cứu và bảo tồn.

Nguyên văn văn bia

Tự Phật pháp truyền sang nước ta linh hai nghìn năm nay, hai phái tu hành toàn thuộc cao tăng hoằng pháp, Ni phái phát nguyên mấy ai đã hiểu.

Theo sách Đại Nam thuyền uyển chép: Cụ Ni Diệu Nhân con gái vua Lý Thánh Tôn thương đời khổ não xin phép đi tu, là tiền đồ xuất gia của Ni chúng Việt Nam đó.

Chốn tổ Mai Trai truyền đã năm đời. Trước nhất cụ Thiều Quang, tháp hiệu Tịnh Quang, người làng Đa Sĩ - Hà Đông, thuộc phái Am Phả Quang - Trúc Bạch - Hà Nội, lên khai sáng chùa Linh Ứng - Mai Trai. Nay thành Giác linh Đệ nhất Tổ, ngày 12 tháng 10 viên tịch. Vì cụ không có đệ tử nên em nhà chùa là cụ Trinh Tường, tháp hiệu Vĩnh Long kế đăng thờ Phật, ngày mùng 10 tháng 11 thị tịch thành Giác linh Đệ nhị Tổ. 

Truyền đến cụ Đàm Chí, tháp hiệu Song Mai, người làng Mai Động, huyện Thanh Trì, Hà Nội, 19 tuổi xuất gia đến chùa Khánh Long học đạo, năm 22 tuổi thụ giới Sa-di tại chùa Bà Đá, năm 28 tuổi vâng mệnh kế đăng chùa này, năm 31 tuổi thụ Đại giới tại chùa Chiêu Thiền làng Yên Lãng. Cụ là một vị tu hành cẩn thận, tiếp chúng độ nhân, có công tu phúc, chữa chùa tô tượng, tân tạo nhà tổ, nhà điện, nhà hậu, thọ 63 tuổi, đến ngày 13 tháng 5 thị Phật, thành Giác linh Đệ tam Tổ. 

Truyền đến cụ Đàm Nam, tháp hiệu Linh Mai, người làng Đường Lệ tỉnh Phúc Yên, thuở nhỏ theo song thân chạy loạn ngụ làng Ngọc Hà, sau theo Tổ Đệ tam cầu đạo. Cụ là một vị tu hành đứng đắn, có công tô tượng Cửu Long, làm tam quan, nhà trai, độ được các đệ tử ở các nơi như là Hiệp Thượng, Hiệp Giai, Mỹ Giang, Khánh Long, Kim Hoa đều thuộc Sơn môn Mai Trai quản cố. Sau Hội Phật giáo Sơn Tây (bản tỉnh) tôn cụ là Thủ tọa bên Ni, thọ 81 tuổi, ngày 20 tháng Chạp thuận tịch thành Giác linh Đệ tứ Tổ. 

Thật là từ bi một cửa, phúc đức ngàn thu, còn Tổ quốc giang sơn, sông Lô núi Tản, đuốc tuệ mây từ, sau cuộc mưa Âu gió Á thế giới văn minh mới biết học Phật là cao hơn hết, há vì phong hội mà biến Phật quyền tấc dạ ngàn năm. Nay bia kỷ niệm kế đăng tu hành chùa này, trông tháp kia, coi bia đấy ai là không động lòng truy mộ.

Lời minh rằng:

Kể từ Phật pháp truyền sang nước ta linh hai nghìn năm giời rậm đất già Thiền ra (gia) năm phái Pháp Nhãn, Vân Môn, ba là Quy Ngưỡng chính pháp chân tông. Trước Bảo Thái, Tế Tào hai phái truyền giáo sang ta nay đã thịnh mới nay phát từ đâu ít hiểu. Trước sau con vua triều Lý xuất gia là đầu. Chốn tổ Mai Trai truyền đã năm đời, cây tu quả (phúc) đứng vững không dời. Từ trước đến nay công tu đức thầy muốn biết nguồn cội xem bài minh này.

Bảo Đại thập cửu Giáp Thân cửu nguyệt thượng hoán, bản tự kế đăng ngũ đại Pháp tôn Đàm Lịch, Đàm Hợp, Đàm Dậu, Đàm Ngôn đồng bái. (保大十九甲申九月上浣，本寺繼登五代法孫曇歷，曇合，曇酉，曇言仝拜) Thượng tuần tháng 9 năm Giáp Thân niên hiệu Bảo Đại năm thứ 9 (1944), bản tự kế đăng Pháp tôn đời thứ năm là Đàm Lịch, Đàm Hợp, Đàm Dậu, Đàm Ngôn cùng bái.

Sơn Tây Phật giáo Đại biểu, Sài Sơn động chủ Tiểu tăng Như Tùng kính soạn. (山西佛教代表，柴山洞主小僧如松敬撰).

Tuyên thạch Bình Giang cư sĩ. (鎸石平江居士) Bình Giang cư sĩ khắc đá. 

_____

(1) Vũ Minh Hương, Nguyễn Văn Nguyên, Philippe Papin, Địa danh và tài liệu lưu trữ về làng xã Bắc Kỳ, NXB.Văn hóa Thông tin, 1999, tr.747.

(2) Trương Đức Quả, Về một số bài văn bia Nôm mới được sưu tầm trong những năm gần đây, Tạp chíHán Nôm, số 3, 1996.http://www.hannom.org.vn/web/tchn/data/9603.htm.

(3) Chương Thâu, Đông Kinh Nghĩa Thục - góc nhìn sử Việt, NXB.Hồng Đức, 2015, tr.109-110.

Tài liệu tham khảo

1- Vũ Minh Hương, Nguyễn Văn Nguyên, Philippe Papin, Địa danh và tài liệu lưu trữ về làng xã Bắc Kỳ, NXB.Văn hóa Thông tin, 1999.

2- Trương Đức Quả, Về một số bài văn bia Nôm mới được sưu tầm trong những năm gần đây, Tạp chí Hán Nôm, số 3, 1996. http://www.hannom.org.vn/web/tchn/data/9603.htm.

3- Chương Thâu, Đông Kinh Nghĩa Thục - góc nhìn sử Việt, NXB.Hồng Đức, 2015.

Nguyễn Văn Vũ