Hành trình lưu lạc kỳ lạ của quả chuông chùa Ngũ Hộ

Sau chiến tranh thế giới thứ II, có một quả chuông cổ ở Việt Nam đã bị lưu lạc bên đất nước Nhật Bản. Có một vị luật sư người Nhật, bằng tấm lòng bồ tát và ước mong nối thêm cây cầu hòa bình cho hai nước, đã đi khắp nơi vận động tiền của để chuộc lại quả chuông đó gửi về cho Việt Nam.

Hành trình trở về đất Mẹ

Đến bây giờ, khi được hỏi về quả chuông cổ ấy, sư thầy chùa Ngũ Hộ và các cụ cao niên trong làng vẫn nói rằng: “Cả thế giới có lẽ chỉ có quả chuông này có lịch sử và hành trình trở về kỳ lạ đến thế”. Theo các cụ cao niên trong làng kể lại thì quả chuông cổ và hành trình kỳ lạ ấy trước đây vốn được treo ở chùa Ngũ Hộ (Xã Kim Trân, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh).

Quả chuông cổ với số phận kỳ lạ

Vào năm 1945, phát xít Nhật vào Bắc Ninh, chiếm chùa làm nơi đóng quân, chúng thấy quả chuông có giá trị nên đã mang về Nhật, bán lại vào tiệm cầm đồ. Vị luật người Nhật là Watanabe, thành viên của Uỷ ban Nhật Bản Điều tra tội ác của Mỹ ở Việt Nam, đã vô tình bắt gặp quả chuông trong tiệm cầm đồ trên phố Ginza, Tokyo và đọc được dòng chữ Hán khắc trên quả chuông: “Chuông của chùa Ngũ Hộ, xã Kim Đôi, huyện Võ Giàng, phủ Từ Sơn. Chuông chùa bị chiến tranh thiêu hủy, phải đúc một quả chuông khác. Tháng 2 năm 1825 chuông mới đúc lại bị cướp mất. Năm sau, mọi người lại cùng nhau góp công, góp của đúc quả chuông thứ ba. Sau hai năm quyên góp tiền và đồng, chuông đã đúc xong ngày 19 tháng 12 năm Minh Mạng thứ chín (năm Mậu Tý - 1828)”. Trên đó còn khắc tên 300 người đã cung tiến tiền của để đúc quả chuông.

Biết được quả chuông cổ này từ Việt Nam lưu lạc sang đây, vốn rất yêu mến và kính phục nhân dân Việt Nam trong chiến tranh mà ông đã được chứng kiến tận mắt, sau hôm đó, luật sư Watanabe đã đi khắp nơi, kêu gọi bạn bè, người thân và những người dân Nhật Bản yêu mến Việt Nam cùng nhau quyên góp tiền để chuộc lại quả chuông gửi về cho Việt Nam.

Họ đã lập ra “Hội hoàn hương chuông cổ”, và chỉ sau 3 tháng, đã quyên được số tiền gần 10 triệu Yen. Còn chủ tiệm cầm đồ, lúc đầu đưa ra giá chuộc lại quả chuông là 9 triệu Yen. Nhưng sau đó, cảm động trước tấm lòng của vị luật sư, đã giảm xuống còn 5 triệu Yen.

Những dòng chữ luật sư Watanabe gửi cho sư thầy Huệ Hồng, nội dung: "Hãy vang xa đến toàn thế giới. Chính lúc này đây, tiếng chuông chùa Ngũ Hộ, tiếng chuông cao quý vì hòa bình"

Sau đó, suốt 6 tháng, từ tháng 12/1977, ở nhiều nơi trên đất nước Nhật Bản đã diễn ra lễ cầu nguyện cho quả chuông. Vào tháng 6/1978, luật sư Watanabe cùng “Hội hoàn hương chuông cổ” đã mang quả chuông bằng đường biển, từ Nhật sang trao trả lại cho Việt Nam. 

Lễ trao quả chuông đã diễn rất trang trọng tại chùa Quán Sứ, Hà Nội. Ông Nguyễn Văn Sa, người được trực tiếp tham gia buổi lễ trao quả chuông đó kể lại: “Lúc đó, ai cũng cảm động rơi nước mắt. Vị luật sư người Nhật vĩ đại quá. Tôi vẫn còn gìn giữ được bức ảnh quả chuông tại buổi lễ đó đến tận bây giờ”.

Vào những năm 1950, chùa Ngũ Hộ đã bị quân Pháp phá đi và sau đó trường học được xây ở đây. Vì thế, Hội hữu nghị Việt Nhật và Trung ương giáo hội Phật giáo Việt Nam đã quyết định đặt quả chuông này ở chùa Bút Tháp. Nhưng vì chùa đã có chuông rồi, nên quả chuông lại được trao lại cho Bảo tàng tỉnh Hà Bắc (Sau đó là bảo tàng tỉnh Bắc Ninh) trông giữ và bảo quản.

Tấm lòng cô giáo người Nhật

Từ khi quả chuông được gửi về Việt Nam luật sư Watanabe không một lần được biết về hành trình lưu lạc tiếp theo của nó ra sao. Năm 1993, ông đã viết thư cho chị Komatsu Miyuki, một giáo viên dạy tiếng Nhật nhiều năm ở Hà Nội, cũng là người đã tham gia cùng “Hội hoàn hương chuông cổ”. Trong thư, luật sư có nói rằng, ước nguyện cuối cùng của đời ông là được biết số phận quả chuông cổ bây giờ đang ở đâu?

Nghi thức đánh chuông cầu nguyện vì hòa bình

Nhận được thư, chị Komatsu đã đi khắp nơi dò hỏi về quả chuông. Chị đến chùa Quán Sứ thì không thấy quả chuông đâu. Chị hỏi mọi người cũng không ai biết. Chị đi tìm khắp các bảo tàng ở Hà Nội không thấy. Từ đó, suốt 9 năm ròng, chị Komatsu vừa dạy học, vừa đi khắp nơi dò hỏi tung tích quả chuông cổ. Năm 2002, chị tình cờ gặp được phó giáo sư khảo cổ học Nishimura, Đại học Kansai (Osaka). Ông đã khuyên chị nên đến Bảo tàng Bắc Ninh để tìm.

Nghe câu chuyện của chị, ông Lê Viết Nga, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh đã dẫn chị đến thăm quả chuông cổ đang được bảo tồn nguyên vẹn tại bảo tàng này. Từ đó, hàng năm, những người trong “Hội hoàn hương chuông cổ”, Hội hữu nghị Việt Nhật cùng các sư thầy chùa Ngũ Hộ vẫn tổ chức Lễ cầu nguyện vì hòa bình dưới chuông chùa Ngũ Hộ ở bảo tàng Bắc Ninh. 

Năm 2012, luật sư Watanabe dù đã tuổi cao sức yếu, phải ngồi xe lăn, nhưng vẫn cùng đoàn sang dự lễ cầu nguyện vì hòa bình dưới chuông chùa Ngũ Hộ. Ông còn mang lọ tro cốt của vợ mình đến nhờ thầy Thích Huệ Hồng siêu độ và để lại chùa để sư thầy nhang khói.

Năm nay, vì điều kiện sức khỏe không cho phép nên luật sư Watanabe không sang tham dự lễ cầu nguyện vì hòa bình dưới chuông chùa Ngũ Hộ được. Ông đã gửi thư đến buổi lễ với những dòng cảm động: “Quả chuông này có sức sống mãnh liệt. Quả chuông chùa Ngũ Hộ sẽ sống mãi trong lòng chúng ta. Quả chuông sẽ có vai trò kêu gọi nên hòa bình mãi mãi cho Việt Nam, cho Nhật Bản, cho thế giới. Mỗi tiếng chuông ngân vang là một lời cầu nguyện  nền hòa bĩnh mãi mãi cho thế giới chúng ta.”

Được biết, sư thầy Huệ Hồng và nhân dân quanh chùa muốn xin bảo tàng đón quả chuông về chùa. Nhưng vì điều kiện bảo quản quả chuông ở chùa chưa đảm bảo, nhất là tình trạng mất cắp cổ vật đang xảy ra hiện nay, nên hiện quả chuông này vẫn được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh./.