Ba yếu tố Tinh tấn - Chánh niệm -Tỉnh giác trong thiền Vipassanā

Trong Thiền Vipassanā, có ba yếu tố cốt lõi là tinh tấn-chánh niệm-tỉnh giác.

1.Tinh tấn là không buông lung phóng dật theo vọng tưởng của cái Ta. Chính cái ta vọng tưởng làm cho tâm thất niệm, tạp niệm và vọng niệm, nên khi buông hết các niệm ấy thì tâm vô niệm rỗng lặng liền trở về trọn vẹn với thực tại, đó chính là chánh niệm.

Tâm không còn bị ý niệm, vọng tưởng che lấp thì tánh biết tự phát ra trí tuệ tỉnh giác có khả năng thấy biết thực tại một cách toàn diện, minh bạch và trong sáng, không một chút mê mờ vẩn đục. Vì vậy, ngay khi tâm buông xả, vô sự, thì tánh biết rỗng lặng trong sáng tự phát huy trí tuệ tỉnh giác để soi sáng thực tại, chứ tuệ giác không do nỗ lực của bản ngã tạo nên.

Vì vậy, rốt ráo mà nói, chỉ có tinh tấn chánh niệm tỉnh giác mà không có người tinh tấn chánh niệm tỉnh giác.

Bạn cần lưu ý là hai yếu tố chánh niệm và tỉnh giác không thể tách rời nhau trong thiền Vipassanā, nên nhiều người cho rằng hai yếu tố này không có gì khác biệt. Thực ra, tuy chúng hỗ trợ cho nhau và có chung một đối tượng thực tánh, nhưng có đặc tính và chức năng hoàn toàn riêng biệt.

2. Chánh niệm là tâm trọn vẹn với đối tượng thực tại (không còn năng sở / chủ thể đối tượng)

3. Tỉnh giác thấy biết đối tượng ấy một cách trung thực và trong sáng (không còn tư niệm).

Như một tấm gương, hướng vào đối tượng đủ vững vàng và trọn vẹn, thì lập tức phản ánh rõ ràng trung thực đối tượng ấy.

+ Tấm gương quay qua hướng khác ví như Thất Niệm,

+ Tấm gương bị rung động ví như Tạp Niệm,

+ và mặt gương không bằng phẳng ví như Vọng Niệm,

Những lúc ấy không thể soi thấy vật gì rõ ràng trung thực được.

Cũng vậy, tâm thiếu chánh niệm sẽ không có tỉnh giác để soi chiếu đối tượng đúng với thực tánh của nó...

Hòa thượng Viên Minh