Tổ đình Tế Xuyên, nơi phát xuất nhiều vị cao tăng Phật giáo

Tổ đình Tế Xuyên được xây dựng thời Lý. Hiện nay ngoài việc thờ Phật, Tổ đình Tế Xuyên còn thờ các vị Tổ đã từng tu hành ở đây cùng với phu nhân của chúa Trịnh Sâm – người đã đóng góp tiền của, ruộng đất để tu sửa lại chùa.

Căn cứ vào văn bia “Bảo Am tự kỷ niệm tiền tu công đức bi ký” (bia kỷ niệm công đức tu sửa trước đây tại chùa Bảo Am) (1) và sách “Nam Xang phong vật chí” (2) thì vào năm 1770 vị phu nhân của chúa Trịnh Sâm tên là An Hòa người ở Tế Xuyên đã để lại 10 mẫu ruộng bầu hậu vào chùa. Sau này nhân dân địa phương tưởng nhớ công ơn đã cho tạc tượng thờ, bốn mùa khói nhang lễ bái.

Phía trước chùa có đầm nước rộng trong xanh cùng với hệ thống tường hoa và hai cổng ở hai bên làm cho không gian mặt tiền của chùa trở nên thoáng đãng.

Chùa Tế Xuyên gồm 3 tòa nhà xây kiểu chữ nhị, hậu chữ đinh cùng với hệ thống tường bao phía trước, hai dãy tăng phòng hai bên và nhà Tổ phía sau tạo thành kiểu nội công ngoại quốc hài hòa, kín đáo.

Tòa Bái đường năm gian hai trái làm theo kiểu chồng diêm hai tầng lợp ngói nam.

Căn cứ vào những chữ Hán khắc ở câu đầu ngoài tòa Bái đường thì chùa Tế Xuyên được trùng tu lần cuối vào năm niên hiệu Thành Thái nguyên niên (1889).

Hệ thống tượng chùa Tế Xuyên hiện còn 23 pho tượng, trong đó tiêu biểu là các pho tượng Tam thế, Phật bà 12 tay và tòa Cửu Long.

Trên gian bên phải của tòa chồng diêm ngoài Bái đường có quả chuông đồng đường kính 55cm, cao 80cm là quả chuông của chùa Bảo Am được đúc vào niên hiệu Tự Đức thứ 14 (1861).

Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ một lượng lớn khoảng 1700 bản kinh bằng gỗ có kích thước trung bình khoảng 25x35cm. Ngoài ra, chùa Tế

Xuyên còn bảo lưu được một số bộ cửa võng, nhang án thờ, câu đối, đại tự chạm khắc nhiều đề tài sinh động có giá trị về nghệ thuật.

Trong chiến tranh, Tổ đình Tế Xuyên là nơi đón tiếp nhiều cơ quan đoàn thể góp một phần công sức vào sự nghiệp cách mạng chung của đất nước.

Theo văn bia và truyền thuyết địa phương thì chùa Tế Xuyên hiện đang thờ các vị Tổ sư đã từng trụ trì, tu hành tại đây. Ngoài việc tu hành, các vị Tổ đã đóng góp nhiều công sức trong việc tu sửa, đúc chuông, tạc tượng, in kinh Phật... làm cho chùa Tế Xuyên trở thành

chốn Tổ của nhiều sơn môn trong khu vực.

Tổ đình Tế Xuyên, nơi phát xuất của nhiều tăng tài bậc Tùng lâm thạch trụ của Phật giáo Việt Nam. 

Anh Văn
Tạp chí Nghiên cứu Phật học số tháng 5/2017
------------------------------------------------------------

Chú thích:

(1). Bia khắc vào niên hiệu Bảo Đại thứ 12 (1937)

(2). Sách do Bùi Thức ở Châu Cầu viết vào năm 1900 – Tài liệu

chép tay do Dương Văn Vượng cán bộ Bảo tàng lưu giữ.

Tư liệu Bảo tàng tỉnh Nam Hà, 1996

Tư liệu Cục Di sản Văn hóa