Tưởng niệm ngày Sơ tổ Trúc Lâm nhập Niết-bàn: Ánh đạo tỏa rạng non thiêng Yên Tử

Đây không chỉ là dấu mốc lịch sử của Phật giáo dân tộc, mà còn là dịp để toàn thể dân chúng tri ân một bậc vĩ nhân nước Việt đã dung hợp trí tuệ và từ bi để dựng xây non sông, hoằng truyền Chánh pháp. 

Sơ tổ Trúc Lâm Trần Nhân Tông, tựa vì sao Bắc Đẩu giữa bầu trời minh triết, tỏa sáng lung linh và soi đường cho thiền tăng, bao người con Phật đã biết đâu là nơi chốn để trở về. Dù xuất thân trong bậc đế vương, nhưng cốt cách của ngài là bậc xuất thế. Thân không vướng lụa là gấm vóc, tâm không đắm nhiễm thú vui trần tục, cung vàng điện ngọc đối với ngài chỉ như đôi dép rách. 

Sau khi nhường ngôi cho con vào năm 1293, sáu năm sau ngài sắp đặt việc xuất gia. Đến tháng Mười năm Kỷ Hợi (1299), ngài chuyên tâm tu hành tại Yên Tử, lấy hiệu Hương Vân Đại Đầu-đà. Sau đó ngài lập chùa, cất tinh xá, khai giảng để tiếp độ Tăng chúng. Học chúng đua nhau đến tham học rất đông. Ngài không dạy xuất ly trần thế, cũng không bác bỏ lối tu khổ hạnh. Yếu chỉ “phản quan tự kỷ bổn phận sự bất tùng tha đắc” mà Tuệ Trung Thượng Sĩ chỉ dạy cho ngài, đã trở thành cương lĩnh của thiền phái Trúc Lâm, là con đường duy nhất đưa hành giả đi đến giác ngộ giải thoát, thực hiện sứ mệnh tự lợi lợi tha viên mãn.

Chùa Đồng, Yên Tử

Ngài để lại những tác phẩm thiền học quý báu, như Cư trần lạc đạo phú, Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca… Trong đó toát lên tinh thần an lạc giữa cuộc đời, không rời bỏ thế gian mà vẫn thấm nhuần đạo vị. Lời Ngài dạy: 

“Ở đời vui đạo, hãy tùy duyên, 

Đói đến thì ăn, mệt ngủ liền. 

Trong nhà có báu thôi tìm kiếm, 

Đối cảnh không tâm, chớ hỏi thiền”.

Bốn câu kệ ấy không chỉ kết tinh của tinh thần thiền phái Trúc Lâm mà còn là minh triết sống cho người Việt muôn đời. Sau một thời gian tu hành tại Yên Tử, vào ngày 1-11 năm Mậu Thân (1308), Đức Phật hoàng an nhiên thị tịch tại am Ngọa Vân, thọ 51 tuổi. Trước giờ phút viên tịch, ngài để lại bài kệ: 

“Tất cả pháp chẳng sanh 

Tất cả pháp chẳng diệt 

Nếu hay hiểu như thế 

Chư Phật thường hiện tiền. 

Nào có đến đi vậy”.

Lời kệ ấy như tiếng sấm phá tan mê lầm, xác quyết chân lý bất sinh bất diệt của các pháp. Ngày ngài nhập Niết-bàn, toàn thể triều đình và dân chúng đều rơi lệ. Xá-lợi được thờ phụng tại nhiều nơi, trong đó có chùa Hoa Yên trên núi Yên Tử, đã trở thành thánh địa hành hương của Phật tử Việt Nam. Ngày nay, mỗi độ tháng 11 về, hàng triệu bước chân Phật tử hướng về Yên Tử, thắp nén tâm hương tưởng niệm ngài. Nhưng hành hương không chỉ là leo núi, mà là trở về nội tâm, sống chánh niệm, an trú hiện tại, thực hành “cư trần lạc đạo” theo lời Tổ dạy. Như Hòa thượng Trúc Lâm từng khẳng định: “Thiền phái Trúc Lâm là niềm tự hào của Phật giáo Việt Nam, và Phật hoàng Trần Nhân Tông là biểu tượng bất diệt cho tinh thần đạo đời viên dung”.

Sơ tổ Trúc Lâm Trần Nhân Tông, tựa vì sao Bắc Đẩu giữa bầu trời minh triết, tỏa sáng lung linh và soi đường cho thiền tăng, bao người con Phật đã biết đâu là nơi chốn để trở về. Dù xuất thân trong bậc đế vương, nhưng cốt cách của ngài là bậc xuất thế. Thân không vướng lụa là gấm vóc, tâm không đắm nhiễm thú vui trần tục, cung vàng điện ngọc đối với ngài chỉ như đôi dép rách.

Ngày nhập Niết-bàn của Tổ sư không phải sự mất mát, mà là sự viên mãn công phu tu hành của bậc giác ngộ. Ngài thị hiện nơi cõi Ta-bà này thọ thân, chung chịu quy luật sanh lão bệnh tử vận hành. Vì vậy, cũng phải trải qua những giai đoạn tất yếu của một đời người, sanh ra, lớn lên, già yếu, bệnh tật và chết đi. Ngài đã đi vào lịch sử như ánh bình minh chiếu rọi thời Trần hưng thịnh. Lịch sử dù có sang trang nhưng phẩm hạnh và công đức của ngài vẫn không hề đổi ngôi trong lòng dân tộc Việt. Ngài chính là linh hồn của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, vĩnh viễn bất sanh bất diệt trong lòng hậu thế. Ngọn đuốc Trúc Lâm không chỉ sáng ở Yên Tử, mà còn lan tỏa khắp các thiền viện, tự viện trong và ngoài nước. Nếp sống thiền, tinh thần vô ngã vị tha, lý tưởng hòa hợp nhập thế, vẫn đang là ngọn nguồn soi sáng cho người con Phật trong thời đại hôm nay. 

Nguyện noi theo hạnh nguyện của Tổ, mỗi người con Phật hôm nay tự thắp sáng ngọn đèn trí tuệ, gieo hạt từ bi trong đời, để tiếp nối ánh sáng Trúc Lâm, làm rạng ngời Phật giáo và dân tộc Việt Nam. Hàng hậu thế ngưỡng vọng về non thiêng Yên Tử, không chỉ để tưởng niệm một vị vua hay một vị thiền sư mà để chiêm nghiệm lại đạo lý sáng soi trong từng câu kệ, từng bước chân thanh tịnh của bậc Tổ sư. Những tiếng chuông ngân nơi chùa Hoa Yên hay am Ngọa Vân vẫn nhắc nhở chúng con sống đời tỉnh thức, lấy tâm làm gốc, tu tập giữa nhân gian mà không nhiễm bụi trần. 

An Chí