Giai thoại thiền: Cao và xa

Vừa lúc đó, Thiền sư Thiện Chiêu Phần Dương từ bên ngoài đi vào. Chư Tăng thỉnh ngài xem và xin cho lời bình phẩm. Thiền sư xem xong, nói: 

- Về hình dáng bên ngoài của rồng và cọp thì vẽ tốt rồi. Song các ông có biết rồng và cọp có những đặc tính gì chăng? Nay cần phải rõ. Rồng trước khi nó xông trận thì đầu nó phải co rút lại phía sau. Cọp khi cần nhảy vồ lên thì đầu nó hẳn phải cúi thấp xuống. Cổ rồng rút lùi phía sau càng nhiều; đầu cọp cúi càng sát đất thì chúng mới xông càng nhanh, nhảy càng cao được.

Chư Tăng nghe xong rất hoan hỷ và thưa rằng:

- Thật là một lời nói phá của Hòa thượng! Chúng con không những vẽ đầu con rồng hướng mạnh về trước, mà cái đầu con cọp cũng giương rất là cao. Hèn chi khi nãy giờ xem hoài mà cảm thấy động tác không có xứng.

Nhơn đó, Thiền sư Vô Đức chỉ dạy thêm:

- Đạo lý xử sự với người và tham thiền học đạo cũng như vậy. Sau khi lùi một bước để chuẩn bị thì mới có thể xông được xa. Sau khi thấp mình xuống một chút để phản tỉnh thì mới có thể nhảy được cao.

Chư Tăng chưa hiểu nên thưa hỏi thêm:

- Bạch Hòa thượng, người mà lùi bước thì đâu có thể tiến tới trước được? Người mà thấp mình xuống thì đâu thể nhảy càng cao? 

Sư nghiêm nghị bảo:

- Các ông hãy nghe một bài thơ thiền của ta đây thì rõ.

Tay nắm mạ non cắm đầy ruộng, 

Cúi đầu liền thấy trời trong nước.

Thân tâm thanh tịnh mới đạo mầu, 

Lui bước vốn là tiến tới trước.

Âm:

Thủ bả thanh ương sáp mãn điền,

Đê đầu tiện kiến thủy trung thiên.

Thân tâm thanh tịnh phương vi đạo, 

Thối bộ nguyên lai thị hướng tiền.

Ngài bảo:

- Các ông có thể lãnh hội được chăng?

Ngay đó mọi người mới bừng tỉnh lời ngài dạy.

Thích Tâm Hạnh dịch