Chúng ta cần phải học hỏi từ minh triết tôn giáo của Ấn Độ cổ đại

Nữ sĩ Upinder Singh, sử gia và tác giả quyển sách “Bạo lực chính trị của Ấn Độ cổ đại”. Ảnh: Praveen Khanna

Tại sao Thủ tướng đầu tiên của Ấn Độ Jawaharlal Nehru (Nhiệm kỳ: 1947-1964) và vị anh hùng dân tộc Ấn Độ Mahātmā Gāndhī (1869-1948) đã nhấn mạnh rất nhiều về sự bất bạo động trong lịch sử Ấn Độ?

Thủ tướng đầu tiên của Ấn Độ Jawaharlal Nehru suy nghĩ sâu sắc và viết rất nhiều về lịch sử. Ông rất ngưỡng mộ hai biểu tượng cổ đại của bất bạo động - Đức Phật và vị anh minh Hoàng đế Phật tử Ashoka (Trị vì: 173-232 trước kỷ nguyên Tây lịch). Khi là một cậu bé, ông đã đọc thi phẩm “Ánh sáng Á châu (The Light of Asia)” của Edwin Arnold (1832-1904) về đức Phật, và rất cảm động khi đọc bài thơ này. 

Jawaharlal Nehru đã nhìn thấy Phật giáo như là một phong trào cải cách xã hội và bị cuốn hút mãnh liệt bởi vị anh minh Hoàng đế Ashoka với lòng nhân từ của một vị minh quân thánh triết phật tử hộ quốc an dân, chủ nghĩa thế giới và gác kiếm từ bỏ chiến tranh. Mặc dù Jawaharlal Nehru đã nhận thức được sự tồn tại của bất bình đẳng xã hội và xung đột chính trị và xã hội trong quá khứ, Jawaharlal Nehru nghĩ rằng lịch sử này được đánh dấu bằng một mức độ hài hòa xã hội cao. Điều này chính là nhiệm vụ của Thủ tướng Ấn Độ đầu tiên Jawaharlal Nehru, và cách mà Nữ sĩ Upinder Singh đã gắn bó với thế giới hiện đại.

Anh hùng dân tộc Ấn Độ Mahātmā Gāndhī cũng vậy, đã nhận thức được bạo lực trong lịch sử Ấn Độ. Nhưng Mahātmā Gāndhī đã nhìn nhận Ấn Độ như một quốc gia tâm linh, vốn từ thời cổ đại, đã cho thế giới một sự hiểu biết độc đáo về cuộc sống và thế giới. Anh hùng dân tộc Ấn Độ Mahātmā Gāndhī xem nguyên lý bất bạo động là một trong những ý tưởng tuyệt vời mà Ấn Độ đã ban cho thế giới.

Sẽ là sai khi nhận định những người da đỏ cổ đại như là một nhóm hòa bình?

Không có lý do để tin rằng người da đỏ cổ đại nói chung là hòa bình. Có một số nhà tư tưởng và tôn giáo (như Phật giáo và Kỳ Na giáo gắn giá trị với bất bạo động. Nhưng tôi đã trình bày trong quyển sách của tôi “Bạo lực chính trị của Ấn Độ cổ đại”, ngay cả Phật giáo và Kỳ Na giáo đã nhận ra rằng: Các vị quốc vương không thể thực hành tinh thần Ahimsa (những tôn giáo cổ đại của người Ấn Độ để thấy được cái gốc của Ahimsa hay bất bạo động, không sát sinh - tư tưởng cốt lõi trong trong các tôn giáo Ấn Độ như Hindu giáo, Phật giáo và Kỳ Na giáo) một cách tuyệt đối.

Cuộc thảo luận về bất bạo động cũng lan truyền sang các truyền thống khác. Trong khi “Sử thi Mahàbhàrata” phản ánh căng thẳng giữa bạo lực và không bạo lực, tác phẩm “Arthashastra - Luận về bổn phận" (“Khoa học về sự thu thập tài liệu” hoặc là khoa học về “Chính thể”) với trọng tâm của nó là về lợi ích chính trị nhưng không tàn nhẫn, đặc biệt là không liên quan tới bất bạo động. Điều quan trọng cần lưu ý là không có điển hình “Ấn Độ cổ điển”, và không có một chế độ tư duy “Ấn Độ cổ đại” duy nhất.

Liệu có thể đánh giá mức độ bạo lực của mỗi thời đại như thế nào? Nếu có, Ấn Độ cổ đại có bạo lực hơn thời trung cổ/hiện đại không?

Tôi muốn khái quát hơn. Đối với thời cổ đại và thời trung cổ, chúng tôi có số liệu thống kê. Quyển sách của tôi không viết về mức độ bạo lực đã tồn tại ở Ấn Độ cổ đại hay cách trí thức hiểu bạo lực chính trị, đặc biệt liên quan đến hình phạt, chiến tranh.

Những cuộc chiến tranh thường xuyên trong tiểu vùng, trong thời cổ đại và thời trung cổ không xảy ra ngày hôm nay, nhưng hình ảnh bạo lực trong các rạp hát và phát thanh truyền hình dường như đang tăng lên. Có mâu thuẫn về biên giới, các loại bạo loạn khác nhau, mối đe dọa khủng bố, nỗi sợ hãi của cộng đồng, bạo lực và các hình thức bạo lực xã hội khác. 

Trong khi nhà nước Ấn Độ hiện đại có nhiều công cụ để kiểm soát bạo lực, những điều này có thể bị lật đổ để phục vụ lợi ích của những người cầm quyền. Tiềm năng của quốc gia về kích động bạo lực quy mô lớn đã tăng lên rất nhiều. Một điểm khác biệt nữa là ngày hôm nay, với những phương tiện truyền thông không ngừng nghỉ, bạo lực trên thế giới “đi vào” nhà chúng ta hàng ngày.

Bạn nói về cuộc tranh luận nổi tiếng trong Upanishad Brihadaranyaka, khi câu hỏi không ngừng của Gargi về Yajnavalkya kết thúc anh ta yêu cầu cô ấy chấm dứt, bởi đầu cô ấy đã rơi. Ý niệm về lập luận của người Ấn Độ trong bối cảnh này như thế nào?

Có một truyền thống lâu dài và mạnh mẽ về cuộc tranh luận ở Ấn Độ cổ đại, và đó chắc chắn là điều chúng ta nên cố gắng giữ trong những thời điểm khó khăn của chúng ta, khi có những thách thức nghiêm trọng đối với sự tự do ngôn luận. Đồng thời chúng ta không nên quá lý tưởng hóa quá khứ. Những cuộc tranh luận của người Ấn Độ cổ đại phần lớn, là những người đàn ông thuộc tầng lớp thượng lưu, đối với những người đàn ông thuộc tầng lớp thượng lưu. Gargi là một trong số ít những trường hợp mạnh mẽ ngoại lệ. Vì vậy, trong khi có tranh luận, cũng có giới hạn để tranh luận.

Các văn bản cổ đại như Mahabharata không xem bạo lực là một giá trị tuyệt đối. Làm thế nào để so sánh với các nền văn hóa khác?

Trong Mahabharata, ý tưởng về “Pháp” tồn tại như một điều tuyệt đối với quan niệm rằng “Pháp” tùy theo “Ngữ cảnh”. Trong khi bất bạo động được công nhận là một phần của “Pháp” đối với tất cả mọi người, chiến binh Arjuna của Kshatriya phải chiến đấu trong “Pháp” - Yuddha, ngay cả khi nó liên quan đến việc giết cả bạn bè, thầy giáo và người thân. Việc chú tâm liên tục và nhạy cảm đối với các vấn đề bạo lực, và không bạo lực là điều khá độc đáo đối với nền văn hóa Ấn Độ.

Hy Lạp cổ đại, bất bạo động không phải là một mong muốn phẩm chất đạo đức; trên thực tế không có ngôn từ nào cho nó. Ở Trung Quốc cổ đại, Mặc Gia (một trường phái triết học Trung Quốc cổ đại, do các đệ tử của Mặc Tử phát triển phát triển cùng thời với Nho giáo, Đạo giáo, Pháp gia và là một trong bốn trường phái triết học chính trong thời Xuân Thu và Chiến Quốc) ủng hộ giải trừ vũ khí, và Lã Bất Vi (292-235 TCN) ) nói về chiến tranh chính đáng. Nhưng ở Ấn Độ, đã có sự liên quan liên tục, dữ dội, kéo dài hàng thế kỷ với vấn đề bạo lực và bất bạo động. Điều này liên quan đến giá trị lớn lao gắn liền với sự từ bỏ.

Điều gì đã khiến Phật giáo và Kỳ Na giáo ra đời, những niềm tin mà bất bạo động là một xác định tín điều?

Kỳ Na giáo (một trong những tôn giáo lâu đời trên thế giới. Kỳ Na giáo do Mahavira (540 TCN - 468 TCN) sáng lập ra tại Bắc Ấn Độ, gần như là cùng thời với Phật giáo. Triết lý và phương thức thực hành của đạo dựa vào nỗ lực bản thân để đến cõi Niết bàn) lớn hơn Phật giáo, và nó nhấn mạnh nhiều hơn vào sự bất bạo động, vì nó nhìn thế giới thâm nhập vào cuộc sống. 

Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, và anh hùng vĩ đại Mahavira, người sáng lập Kỳ Na giáo và nhiều nhà tư tưởng khác của thế kỷ thứ 5-6 trước kỷ nguyên Tây lịch, đã sống trong giai đoạn chuyển đổi từ một xã hội bộ lạc dựa trên dòng họ vào một xã hội đô thị, trong đó các tầng lớp đã xuất hiện. Đó là thời gian khi động vật bị giết chết trong Yajnas. Đó cũng là giai đoạn những cuộc chiến đẫm máu diễn ra liên tục, giữa các tiểu bang và các bộ lạc trong rừng núi.

Tiểu lục địa là nơi hợp lưu và mâu thuẫn. Có một ý tưởng của Ấn Độ về sự khác biệt, có thể cùng tồn tại không?

Cái mà chúng ta gọi là “Ấn Độ” ngày nay, đã là một bức tranh khảm của các quốc gia và nền văn hóa, được kết hợp với nhau về mặt chính trị ở nhiều thời điểm, thông qua việc xây dựng đế chế và xây dựng quốc gia. Nếu chúng ta muốn hướng đến Ấn Độ cổ đại để tìm nguồn cảm hứng cho thời đại chúng ta, chúng ta cần phải tránh tôn vinh nó, và phải cố gắng hiểu được những phức tạp trong nó. Nhưng một số ý tưởng cổ đại có liên quan, đặc biệt là trong bối cảnh bảo tồn tính chất đa tôn giáo và đa văn hóa của xã hội chúng ta.

Chúng ta có thể nhìn vào lý tưởng chính trị của các văn bản cổ đại, theo đó một nhà cai trị phải khôn ngoan, có giáo dục, tự kiểm soát, không nên sử dụng vũ lực quá mức, không nên chiến đấu với những cuộc chiến không cần thiết, và nên lắng nghe những lời khuyên tốt. Anh ta nên phân biệt giữa sở thích cá nhân với những gì tốt cho người của mình.

Các văn bản cổ đại nhất trí với quan điểm cho rằng: Nhà nước tồn tại để duy trì trật tự, để ngăn chặn sự mạnh mẽ của việc bắt chước những người yếu đuối, và để bảo vệ công bằng cho Praja, Praja là một tập thể bao gồm tất cả mọi người, không chỉ một phần trong xã hội. Mahabharata duy trì chế độ quân chủ, và sử dụng các lực lượng cần thiết trong chính trị. Nó cũng đưa ra biện pháp trừng phạt bằng án tử hình nếu nhà cai trị độc ác, không bảo vệ người dân của mình, hoặc họ cướp đoạt tài sản dưới hình thức đánh thuế.

Mâu thuẫn giữa lực lượng chính đáng và bạo lực luôn là điều phải bàn cãi. Cuộc tranh luận này phải được giữ kín. Hơn nữa, trong giai đoạn tôi phân tích trong cuốn sách của tôi (khoảng 600 TCN-600 CE), các vị quốc vương thường mở rộng sự bảo trợ cho nhiều cơ sở tôn giáo khác nhau, bất kể niềm tin tôn giáo cá nhân của họ là gì. Tôi nghĩ rằng đây là trách nhiệm cho việc thiếu các xung đột tôn giáo lớn trong giai đoạn này. Chúng ta có thể học hỏi từ tất cả những điều này.

Khi tôi đi học, đã có một chương khá chán trong các cuốn sách lịch sử của chúng ta về ‘thống nhất sự đa dạng’. Tôi nghĩ rằng chúng ta cần phải tìm ra những cách sáng tạo mới để thể hiện ý tưởng tối quan trọng đó. Ý tưởng về Samavaaya của vị anh minh hoàng đế Ashoka xuất phát là một điểm tốt. Nó không có nghĩa là “khoan dung”, bởi điều này cho thấy rằng quý bạn chỉ đơn giản là gắn bó với những người khác nhau hoặc nghĩ khác đi. Samavaaya có nghĩa là hòa hợp, thể hiện thái độ tích cực thông qua việc nói chuyện và lắng nghe người khác, cố gắng để hiểu họ và tôn trọng quan điểm của họ.

Hệ thống đẳng cấp khi được tổ chức đã khiến nhiều người phải thực hiện công việc như vậy trong hàng nghìn năm. Bao nhiêu hình thức bạo lực đã xuất hiện để dẫn đến một hệ thống ‘ổn định’ nhưng không ngang bằng nhau?

Việc định lượng là rất khó. Trong thời cổ đại, chúng ta thường có cái nhìn từ phía trên – từ giới tinh hoa, trung tâm quyền lực, giới trí thức. Hiếm khi những văn bản cổ đại đưa cho chúng ta quan điểm của người dưới quyền, bị áp bức hoặc bị gạt ra bên lề xã hội. Chúng ta phải cẩn thận đọc giữa các dòng để cố gắng nghe tiếng nói của các nạn nhân trong các cuộc áp bức và bạo lực. 

Vân Tuyền (Nguồn: The Indian Express)