Tầm nhìn xa

Hầu như không có ai nghĩ xa hơn thế, nghĩ xa hơn cái chết. Đây là lý do tại sao chúng ta thiển cận và không nghĩ đến việc phát triển bất kỳ điều tốt đẹp hoặc đức tính nào nơi bản thân, vì chúng ta không nhìn thấy sự thật và những lợi ích cực kỳ quan trọng mà chúng ta sẽ đạt được từ những điều này trong tương lai.

Trên thực tế, sự có mặt của mỗi người thực sự phức tạp, và không ngắn ngủi chút nào. Nếu chúng ngắn gọn, ta đã biết ta từ đâu đến và làm thế nào ta có mặt ở đây, ngay hiện tại. Đối với tương lai cũng thế: Nếu cuộc sống của chúng ta thực sự ngắn ngủi, ta sẽ biết mình sẽ đi về đâu và sẽ trở thành gì sau khi chết.

Nhưng sự thật của vấn đề là hầu như không ai biết những điều này về bản thân họ. Những người duy nhất biết là những người có tâm trí mạnh mẽ về từ bi, đức hạnh, và đã phát triển sự thuần khiết đến mức họ có được sự hiểu biết trực quan, khiến họ biết mình đến từ đâu và đang đi về đâu. Những người này có con mắt nội tâm, đó là lý do tại sao họ có thể nhìn thấy mọi thứ trong quá khứ và tương lai. Đôi khi họ có thể nhìn thấy không chỉ việc của họ, mà còn cả việc của người khác. Đây là điều khiến họ nhận ra những khổ đau mà con người và các sinh vật khác trên thế giới này phải chịu đựng.

Họ nhìn thấy chu kỳ sinh, lão, bệnh và tử. Họ nhìn thấy những kiếp trước của mình, cả tốt lẫn xấu, và điều này khiến họ cảm thấy thất vọng và mất tập trung, thất vọng với ý tưởng phải sinh ra nhiều lần nữa. Kết quả là, họ cố gắng phát triển lòng tốt và đức tính của mình hơn nữa để có thể giảm số lần phải tái sinh. Thí dụ, các vị Dự lưu - những người đã bước vào dòng chảy đến Giải thoát (Niết-bàn) - sẽ tái sinh tối đa chỉ bảy lần nữa và sau đó sẽ không bao giờ phải tái sinh nữa. Các vị Nhất lai sẽ tái sinh thêm chỉ một lần nữa trong thế giới loài người, trong khi những vị Bất lai sẽ được tái sinh vào cõi Phạm thiên, từ đó tu hành và chứng đạt quả tối thượng.

Đối với những vị Dự lưu, mặc dù họ phải tái sinh, nhưng họ được tái sinh ở những nơi an toàn. Họ không tái sinh vào những đất nước thiếu thốn, chẳng hạn như vương quốc của ma đói, quỷ sân hoặc động vật thấp hèn. Họ được tái sinh thành người, nhưng là những con người đặc biệt, không giống như phần đông chúng ta. Họ đặc biệt như thế nào? Họ có rất ít ô uế trong tâm, không phải ô nhiễm dày đặc như những người bình thường. Họ có ý thức đạo đức và sự cẩn trọng. Đôi khi họ có thể làm sai, nhưng họ thấy được sự tai hại mà lỗi lầm gây ra và cảm thấy xấu hổ, vì vậy họ sẽ không muốn có những ô nhiễm khác khiến họ làm sai một lần nữa.

Những người chán cảnh tái sinh, sẽ nỗ lực hơn nữa để vun trồng công đức hầu không phải tái sinh trở lại. Nếu bạn muốn giảm số lần phải tái sinh, bạn nên liên tục tăng chất lượng và giá trị nội tâm của mình. Nói cách khác, hãy làm cho tâm trong sạch, tươi sáng bằng cách bố thí, giữ giới và thiền định. Giữ cho suy nghĩ, lời nói và hành động của bạn ở trạng thái cân bằng, tách biệt khỏi cái ác cả bên trong và bên ngoài. Nếu lời nói, hành động của bạn không uế nhiễm, là bạn đã tách rời được cái ác bên ngoài. Nếu tâm trí của bạn tập trung vững chắc vào định và không bị vọng tưởng quấy nhiễu, đó là bạn đã tách biệt được khỏi cái ác bên trong. Nhờ thế, bạn sẽ có thể yên bình và thoải mái cả bên trong lẫn bên ngoài. 

Như Đức Phật đã dạy: “Người hạnh phúc hài lòng sống trong sự ẩn dật”. Khi loại ẩn dật này nảy sinh trong tâm, tất cả các phẩm chất cao đẹp sẽ tuôn chảy vào trong. Tâm sẽ tiếp tục phát triển ngày càng tốt đẹp hơn, cho đến khi nó không còn muốn bất cứ điều gì nữa. Nếu bạn đã từng tham ăn, bạn sẽ không muốn ăn nhiều nữa. Nếu bạn đã từng ăn điều độ, sẽ có những lúc bạn không muốn ăn gì cả. Nếu bạn đã từng nói nhiều, bạn sẽ không muốn nói nhiều nữa. Nếu bạn từng thích ngủ, bạn sẽ chỉ muốn ngủ một chút. Dù bạn sống thế nào, tâm sẽ hoàn toàn bình an, không còn sợ ai làm hại đến mình. Đây là cách giúp bạn cắt giảm số lần phải tái sinh.

Nếu bạn thấy bất kỳ lĩnh vực nào vẫn còn thiếu giá trị nội tâm, bạn nên cố gắng lấp đầy sự thiếu hụt ngay. Hãy kiên định trong việc thực hành thiền và tập cho tâm của bạn sáng tỏ, thoát khỏi những vọng tưởng rối rắm, kéo nó xuống bùn. Bùn đất là nơi động vật sống - lợn, chó, vịt, gà và bò. Đó không phải là chỗ cho con người. Nếu bạn thực sự là một con người, bạn phải thích sống ở những nơi sạch sẽ, không có vi khuẩn và an toàn. Đây là lý do tại sao Đức Phật ca ngợi sự cô độc như là nguồn gốc của hạnh phúc. Vì vậy, hãy cố gắng tìm một chỗ riêng biệt trong tâm cho bản thân, tách biệt khỏi những phóng dật trở ngại. Hãy khiến cho tâm bạn sáng như ngọc, đừng để cám dỗ đến gần và cố gắng hoán chuyển uế nhiễm với những điều tốt đẹp mà bạn sở hữu. Bạn phải luôn tỉnh thức, vì vậy đừng để mình trở nên lơ đãng hoặc lãng quên.

Nếu tâm không ở cùng thân trong hiện tại, thì tất cả các điều xấu xa - tất cả các loại phiền nhiễu - sẽ tràn vào tâm để áp đảo nó, khiến nó rơi khỏi giá trị nội tâm, giống như một căn nhà trống chắc chắn sẽ trở thành tổ của nhện, mối và đủ loại động vật. Nếu bạn giữ cho tâm vững chải với thân trong hiện tại, bạn sẽ được an toàn. Giống như một hành giả trên con tàu lớn ở giữa đại dương êm đềm không có sóng gió: Mọi nơi bạn nhìn đều rõ ràng và rộng mở. Bạn có thể nhìn xa. Tầm nhìn bạn tĩnh lặng, âm thinh êm đềm, v.v… Tâm bạn vắng bặt những suy nghĩ về nhục dục, ác ý và tác hại. Tâm bạn đang ở trong trạng thái ẩn dật, thư thái và bình yên. Đây là nơi chúng ta sẽ buông bỏ cảm giác của “cái tôi” và “của tôi”, và tiếp cận bến bờ xa hơn, giải thoát khỏi những chấp trước, buộc ràng.

Diệu Liên Lý Thu Linh - 3-2025

(Trích dịch từ sách Food For Thought - Thực phẩm tâm, tác giả: Đại Trưởng lão Thiền sư Dhammadharo. Tỳ-khưu Thanissaro chuyển dịch từ tiếng Thái sang tiếng Anh)