Ngôi chùa sở hữu những di sản cổ nhất, lớn nhất, độc đáo nhất Việt Nam và thế giới

Nằm uy nghi trên dãy Bổ Đà sơn thuộc xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, Chùa Bổ Đà không chỉ là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của Việt Nam mà còn là một quần thể di tích mang giá trị lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật vô cùng quý giá, được vinh danh là Di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2016.

Đặc biệt, ngôi cổ tự này còn ẩn chứa những báu vật vô song, trong đó nổi bật nhất là bộ Mộc bản kinh Phật cổ nhất thế giới và vườn tháp khổng lồ, độc đáo bậc nhất Việt Nam.

Với giá trị đặc biệt tiêu biểu, di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Chùa Bổ Đà (huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang) được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2499 ngày 22/12/2016.  Hiện chùa Bổ Đà còn nhiều tài liệu, hiện vật, cổ vật quý có giá trị lớn về mặt văn hóa, lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật. 

Được xây dựng vào thời vua Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786) do vị sư tổ họ Ngô, tự là Tính Ánh cùng nhân dân địa phương hưng công xây dựng. Điểm làm nên sự khác biệt của chùa Bổ Đà so với nhiều ngôi chùa truyền thống khác ở miền Bắc chính là lối kiến trúc "nội thông ngoại bế" không chỉ tạo nên vẻ u tịch, thanh vắng và linh thiêng mà còn thể hiện sự thông tuệ trong bố cục không gian, giúp con người có thể di chuyển giữa các tòa nhà mà không bị ảnh hưởng bởi thời tiết.

Hệ thống bố cục kiến trúc hài hòa được xây dựng bằng các vật liệu: gạch nung, ngói, tiểu sành rất độc đáo.

Các bức tường, cổng và một số công trình khác được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện theo lối trình tường. 

Một trong những điểm nhấn ấn tượng nhất tại chùa Bổ Đà là Vườn Tháp, được coi là vườn tháp cổ kính, rêu phong và lớn nhất Việt Nam. Với diện tích gần 8.000m², khu vườn bao gồm 110 ngôi tháp và mộ lớn nhỏ, trong đó có 97 ngôi tháp cổ hàng trăm năm tuổi, là nơi lưu giữ tro cốt xá lỵ của hơn 1.200 vị tăng ni Phật tử thuộc thiền phái Lâm Tế qua các thời kỳ lịch sử. 

Mỗi cây tháp an táng từ 4-26 thi hài; đa số tháp trong vườn là tháp 3-4 tầng với độ cao 3-5 m, những ngôi tháp sư tổ cao rộng hơn.

Nổi bật hơn cả trong kho tàng hiện vật của chùa Bổ Đà chính là bộ Mộc bản kinh Phật cổ nhất Việt Nam, được khắc trên gỗ thị vào khoảng năm 1741. Đây là một tài liệu Phật học vô cùng quý giá, mang tư tưởng của hai dòng Phật giáo lớn là Ấn Độ và Trung Hoa, với hơn 2.000 mộc bản của các bộ kinh như Lăng Nghiêm chính mạch, Yết ma hội bản, Nam hải ký quy...

Bộ kinh được xếp trên 8 giá, mỗi giá có 4 tập sách kinh gồm 240 tấm ván gỗ hợp thành, tất cả có khoảng gần 2.000 tấm. Mỗi tấm gỗ dùng để khắc kinh dài trung bình 50 cm, rộng 25 cm và dày khoảng 2,5 cm. Nếu muốn xem đồng loạt toàn bộ kho kinh cổ ở đây thì phải có khoảng đất rộng 250-300 m² để rải các tấm ván kinh ra. Ngày 25/12/2017, Mộc bản chùa Bổ đã được công nhận là bảo vật quốc gia.

Trải qua gần 300 năm, bộ kinh hiện nay vẫn còn khá nguyên vẹn. Đặc biệt là những tấm gỗ thị dùng để khắc kinh đều rất bền, đẹp, không bị mối mọt, dù không dùng một loại thuốc bảo quản nào. Ngày 7/5/2016, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã xác nhận kỷ lục bộ Mộc bản kinh phật tại chùa Bổ Đà của Thiền phái Lâm Tế khắc trên gỗ thị cổ nhất Việt Nam. Ngày 30/4/2017, tại thành phố San Diego, Mỹ; Liên minh Kỷ lục thế giới (Worldkings) đã xác nhận kỷ lục bộ Mộc bản kinh phật của Chùa Bổ Đà là bộ Mộc bản kinh phật khắc trên gỗ thị của thiền phái Lâm Tế cổ nhất thế giới.

Bên cạnh vườn tháp và mộc bản kinh Phật, chùa Bổ Đà còn cất giữ nhiều hiện vật quý giá khác như 39 pho tượng gỗ thời Lê Trung Hưng mang giá trị lịch sử và mỹ thuật cao, hệ thống tượng Phật thời Lê bằng gỗ khá đầy đủ, bia đá, chuông đồng, hoành phi, câu đối được sơn son thiếp vàng lộng lẫy.

Tượng Phật chùa Bổ Đà không chỉ có giá trị lịch sử về sự phát triển của đạo Phật, của thiền phái Trúc Lâm mà còn là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc phong phú.

Những pho tượng Phật quý giá trong chùa Bổ Đà.

Khu vườn chùa được trồng các loại cây ăn quả truyền thống và các loại hoa màu theo thời vụ. Xung quanh được đào hào (rộng 2 m x sâu 1,5 m) vừa để thoát nước vừa để ngăn cách bảo vệ. Ngoài giá trị vật chất của di tích, từ xưa khu vườn chùa Bổ Đà đã là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của nhân dân. Trong khu vườn hiện còn có cây vối cổ đã được công nhận là Cây Di sản Việt Nam.

Với tất cả những giá trị đặc biệt tiêu biểu về lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật và văn hóa, chùa Bổ Đà không chỉ là điểm đến tâm linh quan trọng mà còn là một kho tàng di sản quốc gia và thế giới, góp phần làm rạng danh nền văn hóa Phật giáo Việt Nam. 

Lê Anh Dũng/vietnamnet.vn