Khi xưa, làm nông nghiệp, trồng lúa là chủ yếu nên thời tiết rất quan trọng đối với người dân. Những mong muốn về Quốc thái dân an – Phong điều vũ thuận được thể hiện trong câu chúc, văn khấn hay các bức hoành phi trong đình, chùa. Dân gian quan niệm rồng có khả năng gọi gió làm mưa, nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của cư dân. Chư Tổ xưa hằng năm tổ chức cầu an, cầu phong điều vũ thuận nên ở các chùa xưa còn có nghi thức Kỳ vũ Long Vương, trong khoa cúng có tán tụng và đọc chú “Án đa điệt tha, ta ra ta ra, tất rị tất rị, tô rô tô rô, na dà nẫm, xà bà xà bà, thị ti thị ti, thọ phù thọ phù, Phật thần lực cố, đại Long Vương đẳng tốc lai, ư thử, diêm phù đề nội, giáng chú đại võ, giá ra giá ra, trí rị trí rị, châu lậu châu lậu, ta bà ha”.

LONG VƯƠNG TRONG NGHI THỨC PHẬT GIÁO NAM BỘ
Trong ứng phú đạo tràng ở Nam bộ, nghi thập khoa hay còn gọi là “Khoa Việt”, tức là các lễ thức do chư tổ người Việt sáng tác dùng trong các lễ trai đàn [3]. Trong đó có khoa Cấp thủy thỉnh Long Vương, Hà Bá, Thủy Quan. Đặc biệt, với Phật giáo Tây Ninh, khoa Cấp thủy là một phần trong lễ vía Linh Sơn Thánh Mẫu được thực hiện theo nghi thức Phật giáo tại chùa Linh Sơn Tiên Thạch và điện Bà ở núi Bà Đen, góp phần làm nên di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nghi thức thực hiện tại bàn thờ Giám Trai – sứ giả Bồ tát ở nhà trù (bếp), thầy cả đắp y, đội mão cùng duy na, duyệt chúng và đại chúng tán tụng, lễ bái trước bàn thờ, có đánh tum, đẩu và nhạc lễ. Trong nghi thức có câu thỉnh Long Vương: “Nhất tâm phụng thỉnh quyền tri thủy giới chức thuộc hải tào oai linh kiểm soát ư giang hà cảm ứng khứ trừ ư nguyên phái tỉnh tuyền Long Vương thủy tư chơn tể”. 

Trong cuộc xuôi về mảnh đất phương Nam, hoàn cảnh xã hội buổi đầu khá phức tạp, dân cư thưa thớt phải quy tụ nhau lại để khai hoang lập ấp, sản xuất sinh sống và chống trả thiên tai, thú dữ và ngoại xâm. Sinh mạng con người bị nhiều mối đe dọa, họ cầu trời, Phật phù hộ và việc thờ trời. Cúng Phật là việc không thể thiếu trong cuộc sống của người dân lúc ấy. Phật giáo khi này ở Nam bộ có thể giúp người dân cầu an và cầu siêu.

Khi xưa, Tổ đình Giác Lâm (TP. Hồ Chí Minh) có lễ cúng kỳ yên tại chùa. Có rạp che trước sân chùa, trên nền sân gạch vuông, lễ cầu nguyện phong điều vũ thuận, quốc thái dân an. Nghi lễ tập trung hàng trăm người trong vùng tụ về, cùng hướng lòng cầu nguyện cho Tổ quốc và nhân dân. Hình thức cúng bái này, qua nghiên cứu tìm hiểu về nhiều phương diện khác nhau, đã cho phép nghĩ đến sự tồn tại và lưu hành trước đây một đàn xã tắc vào ngày Rằm tháng giêng hàng năm tại chùa [4].

Các khoa cúng Long Vương ở chùa Nam bộ xưa gắn với việc cầu quốc thái dân an, phong điều vũ thuận cũng là một hình thức cầu an trong Phật giáo. Các kinh sách xưa ở Nam bộ về nghi lễ Phật giáo cổ truyền phần lớn đều được in từ mộc bản tại các trung tâm ứng phú đạo tràng, những ngôi chùa có đào tạo nghi lễ. Bên cạnh đó, khi xưa việc biên soạn sách về nghi lễ bằng cách viết tay cũng khá phổ biến vì không có đủ điều kiện để cho khắc mộc bản. Đây là nguồn tư liệu quý góp phần vào di sản văn hóa Phật giáo.

Đến nay, các chùa Nam bộ còn lưu giữ nhiều thư tịch khoa nghi, kinh sách gắn liền với tín ngưỡng thờ Long Vương như quyển “Cấp Thủy Tuyền khoa nghi” in từ mộc bản chùa Sắc Tứ Từ Ân (TP. Hồ Chí Minh), trên mỗi quyển đều có đóng ấn “Sắc Tứ Từ Ân tự”; quyển “Cấp thủy khoa nhất quyển” được Giáo thọ Nguyên Tấn – Từ Quang ở Tổ đình Phước Lưu (Tây Ninh) biên soạn trong những năm 1924-1928 bằng chữ Nho; khoa Cấp thủy còn được Hòa thượng Nguyên Cần – Giác Hạnh ở chùa Linh Sơn Tiên Thạch (núi Bà Đen, Tây Ninh) biên soạn trong hai bộ sách “Khoa Việt” bằng chữ Nho vào hai năm 1933-1934… Về sau chư sơn thiền đức đã biên soạn, phiên âm, dịch nghĩa sang chữ Quốc ngữ và sử dụng phổ biến trong Phật giáo Nam bộ.

Rồng là linh vật trong dân gian, được Đạo Phật tiếp nhận trên tinh thần nhập thế để trở thành một trong Bát bộ chúng hộ trì Phật pháp. Trong Phật giáo Nam bộ, rồng đã hiện diện trong tín ngưỡng ở các chùa qua việc thờ tự và các nghi lễ. Qua đây, có thể thấy, chư Tổ Phật giáo Nam bộ đã khế lý, khế cơ, khế thời, khế xứ tức dựa trên nền tảng giáo lý của Đức Phật mà hành đạo phù hợp với hoàn cảnh, con người, vùng đất và bản chất xã hội đương thời để hoằng pháp lợi sanh.

Phí Thành Phát/TCVHPG419 

Chú thích:
* Phí Thành Phát – Nhà nghiên cứu, Hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam.
[1] Nguyễn Tuệ Chân (biên dịch) (2008), Toàn tập giải thích các thủ ấn Phật giáo, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 212.
[2] Thích Huệ Phát (2017), Chùa Vĩnh Tràng một ngôi chùa nhiều mỹ hiệu, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, tr. 14.
[3] Thích Đồng Bổn (2007), Phong tục dân gian Nam Bộ và Phật giáo, Nxb. Văn hóa Sài Gòn, tr. 19.
[4] Trần Hồng Liên (2008), Chùa Giác Lâm di tích lịch sử văn hóa, Nxb. Khoa học Xã hội, tr.175-176.