Giao lưu trực tuyến: “Chữ Hiếu của người Việt thời hiện đại”

Khi những người con đã trưởng thành, có nhận thức về xã hội cũng như bổn phận, trách nhiệm với gia đình, với bố mẹ, họ có thể tự tìm cho mình con đường hoặc một cách thức khác nhau, đặc biệt là để báo đáp công ơn sinh thành của cha mẹ. Nếu bạn là người có duyên với cửa Phật, hoặc với các niềm tin, tín ngưỡng khác mà bạn theo đuổi và không có cuộc sống như đa số những người bình thường, có gia đình khác, việc không lập gia đình không có nghĩa là bất hiếu.

Tuy nhiên, nếu bạn muốn xuất gia thì nên thưa với cha mẹ, để cha mẹ hiểu được và chấp nhận nguyện vọng chính đáng của mình, để cha mẹ không phải lo lắng, buồn phiền về quyết định ấy. Người xuất gia vẫn có thể báo đáp, phụng dưỡng cha mẹ bằng rất nhiều hình thức khác nhau. Có một câu chuyện trong Phật giáo là ngài Mục Kiểm Liên đã cứu mẹ ra khỏi chốn ngục tù và trở thành một người hiếu đạo, được lưu truyền trong Phật giáo và nhân gian. Hoặc ngài Xá Ngợi Phất cũng đã hướng cho người mẹ trước đó từng có nếp sống sai lầm trở thành một người có nhận thức đúng đắn và sống hướng thiện, tốt đẹp, có hạnh phúc chân thật. Đó cũng chính là tâm hiếu đạo của những người con đã xuất gia với các bậc sinh thảnh.

Người xuất gia xa rời gia đình nhỏ bé của mình để có một gia đình rộng lớn hơn, trải lòng mình đến với tất cả mọi người, coi tất cả đều như những thân, người ruột thịt, cùng mọi người hướng tới những giá trị tốt đẹp, nhằm xây dựng xã hội ngày càng hoàn thiện hơn, trong đại gia đình đó, đã có ông bà, cha mẹ của mình. Như vậy, không thể nói người xuất gia là không có hiếu mà chỉ là mỗi người ở mỗi vị trí khác nhau có cách thể hiện khác nhau mà thôi.

Theo Lan thì cả 2 chữ này thì rất là quan trọng. Để chọn lựa 1 trong 2 thì rất khó. Tuy nhiên, để nói lên sự tương tác giữa 2 phạm trù này thì Lan nghĩ có Hiếu thì mới có Nhân được. 

Xã hội phát triển thì những triết lý cuộc sống cũng như cách thể hiện cũng nên được điều chỉnh cho phù hợp với hoàn cảnh, môi trường mới. Và có thể là cái giá trị mà bậc phụ huynh đặt vào chữ Hiếu cho con mình cũng có phần khác xưa.

Lan cũng nghĩ như vậy. Chính tư tưởng hiếu nghĩa đã và sẽ luôn gắn kết chặt chẽ với những nội dung khác trong nội hàm tổng hợp của triết lý Chân-Thiện-Mỹ rồi.

Theo tôi, mục tiêu của giáo dục con người là cần phải hoàn thiện nhiều phương diện như đạo đức, nhân cách, kiến thức, sự hiểu biết và cả thể lực, giúp cho con người ngày càng hoàn thiện một cách toàn diện, có thể đáp ứng với những yêu cầu của xã hội.

Là một người con có hiếu hay không phụ thuộc ở rất nhiều yếu tố, từ bản thân, từ giáo dục, ảnh hưởng của cộng đồng...Tuy nhiên, người xưa có câu "Dạy con từ thuở còn thơ" nên ngay từ nhỏ, trách nhiệm của gia đình và môi trường giáo dục rất quan trọng. Nếu một đứa trẻ trong cuộc sống do áp lực quá lớn trong việc học tập mà không có không gian để phát triển bồi đắp những tình cảm giữa con người với con người và cụ thể là những thành viên trong gia đình, thì khi đứa trẻ lớn lên rất dễ coi nhẹ tình cảm gia đình cao quý và không nhận thức sâu sắc về nghĩa vụ, trách nhiệm của mình với gia đình, trong đó đặc biệt là với cha mẹ.

Vì vậy, trong giáo dục, chúng ta cần phải có định hướng lâu dài và phải tìm được những vấn đề cốt lõi, nhất là về những vấn đề đạo đức, nhân phẩm con người và những giá trị cuộc sống để định hướng thế hệ trẻ có hướng đi tốt đẹp trong tương lai.

Lan nghĩ những người cha mẹ luôn luôn mong muốn con cái của mình có thể sống hạnh phúc và thành công nhất trong con đường của mình đã chọn. Tối ưu nhất là những gì cha mẹ muốn cũng là những gì mình mong muốn. Nhưng trong những trường hợp mà mình theo đuổi con đường riêng của mình không có nghĩa là mình không có hiếu. Hiện nay, xã hội cũng trở nên hiện đại hơn, nên cách nhìn cũng không còn quá khắt khe như xưa về việc cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy. 

Điều quan trọng là mỗi người đều cố gắng chia sẻ, thông cảm, và hài hòa những mong muốn khác nhau để hướng tới sự phát triển tích cực.

Truyền thống, nhất là truyền thống lịch sử - văn hóa tạo ra cốt cách con người Việt Nam. Những nề nếp duyên dáng dịu dàng, tâm hồn tinh tế, đức tính chịu thương chịu khó, biết sống nhường nhịn… là những bản sắc rất đặc thù của người con gái Việt. Và sẽ đặc biệt ý nghĩa khi ta hiểu được rằng những bản sắc đó đều được khởi nguồn từ những truyền thống đó.

Trong xã hội ngày nay, khi đời sống con người ngày càng được nâng cao thì giá trị đồng tiền được nâng tầm lên mà quên đi luân lý đạo đức. Đồng tiền chỉ là phương tiện chứ không phải là mục đich cuộc sống. Đồng tiền cũng không thể là cơ sở, nền tảng để quyết định mọi mặt của cuộc sống, nhất là tình cảm gia đình. Nền tảng văn hoá gia đình nên được xây dựng trên cơ sở luân lý đạo đức để các thế hệ sau thêm hiểu thêm yêu và tri ân sâu sắc tổ tiên của chính mình.

Đúng là Lan quá bận với công việc và cuộc sống của mình, chỉ biết lúc nào cũng phải cố gắng hết sức để điều hòa và cân bằng sao cho hiệu quả nhất với quỹ thời gian của mình. Bà ngoại, ba mẹ và những người thân trong gia đình đều đang hài lòng về cách thức và nội dung của những mối quan tâm và tình cảm của Lan, chưa thấy mọi người phàn nàn điều gì, lại còn rất thông cảm thường xuyên cho những khi Lan đi công tác triền miên và lâu ngày nữa.

Chiều qua, Lan vừa từ Mỹ về sau chuyến công tác. Điều đầu tiên Lan làm là đến thăm bà, mua một ít thuốc bổ và sữa để biếu bà và thấy tinh thần của bà rất vui vẻ, như vậy, Lan cảm thấy rất yên tâm để tiếp tục cho chuyến đi Châu Âu ngày hôm sau. Sau đó, thời gian còn lại khi Lan ở Việt Nam thì cùng ông xã qua nhà bố mẹ để cùng ăn bữa cơm gia đình.

Thực ra, mỗi người chúng ta cũng cần cố gắng phấn đấu, vì khi mình có điều kiện hơn cũng sẽ chăm sóc mọi người trong gia đình tốt hơn. Và thể đó cũng là một cách nhưng Lan nghĩ chưa đủ. Tuy nhiên, chúng ta cũng nên thông cảm mỗi người mỗi hoàn cảnh thực tế, mỗi cách ứng xử phù hợp với bối cảnh và điều kiện cuộc sống. 

Lan tin rằng dịp Lễ Vu lan là cơ hội tốt cho mỗi chúng ta, nhất là thế hệ trẻ thời hiện đại, thể hiện nỗi lòng mong muốn báo hiếu đối với các bậc sinh thành một cách trân trọng nhất, với tình cảm chân thành nhất.

Theo Lan, đối với những bậc ông bà họ đã làm lụng cả đời rồi thì khi về già, vật chất với họ không còn là điều quan trọng nhất. Điều mà họ cần khi tuổi già là sự quan tâm, chăm sóc, động viên tinh thần của con cháu. Do đó, mặc dù bận rộn với công việc nhưng mình luôn cố gắng dành thời gian cho họ. Đó mới là món quà lớn nhất mình có thể dành cho ông bà.

Nhờ đã sống và làm việc ở Việt Nam hơn mười năm nay, lại là người yêu thích tìm tòi nghiên cứu nên anh Loz khá am hiểu truyền thống lịch sử, văn hóa của Việt Nam. Mọi người trong gia đình nội ngoại của Lan đều nhận xét Loz một cách thiện cảm khi tiếp xúc giao lưu với anh ấy, và cảm thấy gần gũi, thích thú chuyện trò với anh ấy về mọi chủ đề liên quan đến cuộc sống và xã hội Việt Nam.

Cách đây 12 năm, Loz từng có thời gian sống và làm việc tại Hà Tây cũ (nay là Hà Nội). Ở đó, Loz đã được trải qua những dịp truyền thống như Tết Nguyên Đán, Lễ Vu Lan,... nên Loz rất hiểu và dễ dàng chia sẻ cùng với Lan những truyền thống đạo hiếu của dân tộc Việt Nam.

Với gia đình nhà ngoại, ông xã của Lan thường xuyên đi chơi thể thao cùng các thành viên trong gia đình, khích lệ mọi người giữ thói quen luyện tập để bảo vệ sức khỏe. Hàng tuần, 2 vợ chồng thường dành thời gian lên ăn bữa trưa với bà ngoại, rồi trò chuyện để hiểu những suy nghĩ, tâm tư và nguyện vọng của bà.

Tính cách và thói quen của mỗi người được hình thành trong suốt thời gian lớn lên với tình thương yêu, sự chăm sóc của gia đình. Danh hiệu và chuyên môn là những yếu tố mới có được trong con đường sự nghiệp. Cái gì đã thành thói thì phải có một động cơ gì đó mình mới thay đổi được, còn việc báo hiếu cha mẹ là điều rất tốt nên không có lí do gì để mình phải thay đổi.

Với Lan, việc thể hiện chữ “Hiếu” với ông bà, cha mẹ không bao giờ là áp lực lớn hơn. Vì tất cả những tình cảm, sự báo hiếu xuất phát từ tình thương, tấm lòng của mình.

Quan niệm "trọng nam khinh nữ"  của người xưa cho rằng, "Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô", nghĩa là sinh được 1 người con trai thì quý gia hơn là sinh 10 người con gái. Điều đó là quan niệm không đúng đắn dẫn tới hệ lụy là chỉ có sinh con trai mới có thể nối dõi tông đường và thờ cúng tổ tiên. Trong xã hội hiện đại, quan niệm này không còn phù hợp. Hiện nay, mỗi gia đình đều được khuyến khích sinh từ 1 đến 2 con và dù là con trai hay con gái thì cũng giá trị như nhau.

Tôi có biết 1 gia đình, khi người bố được hỏi ông có mấy người con, người bố trả lời, tôi có 4 người con và trong đó, người con dâu và người con rể cũng được ông coi như con đẻ của mình, không hề có sự phân biệt. Mọi thành viên trong gia đình này sống rất chan hòa, hạnh phúc, người con nào cũng coi ông cụ như cha đẻ của mình và hết mực yêu kính ông.

Đối với việc thờ cúng ông bà, cha mẹ thì không chỉ người nam giới mới đảm nhiệm được. Trong gia đình, người phụ nữ khi đã lập gia đình vẫn có thể cùng với nhà chồng thờ cúng ông bà tổ tiên.

Thờ cúng ông bà tổ tiên là việc thể hiện tâm hiếu của con cháu với những người đã khuất. Tuy nhiên, tâm hiếu không chỉ biểu hiện ở việc thờ cúng, mà còn thể hiện ở nếp sống hàng ngày của con cháu đối với gia đình và rộng hơn nữa là với xã hội, với dòng tộc. Nếu chúng ta sống tốt thì cũng chính là một cách thể hiện sự hiếu nghĩa với ông bà tổ tiên.

Bởi vậy, dù là sinh con trai hay con gái thì trong việc đạo hiếu với ông bà tổ tiên, điều quan trọng nhất vẫn là cái tâm chân thành của mỗi người. Chúng ta cần phải thay đổi quan niệm "trọng nam khinh nữ" đã lỗi thời, ăn sâu trong tâm thức một bộ phận người Việt.

Văn hóa phương Đông nói chung đặt gia đình vào trọng tâm của mọi quyết định trong cuộc sống. Như vậy, một đứa trẻ khi lớn lên, với một nền tảng giáo dục tốt từ gia đình thì sẽ có sự tự tin về hậu phương vững chắc của mình. Nhưng điều đó cũng có thể sẽ là hạn chế tính độc lập và năng động, sáng tạo khi bước vào cuộc sống và môi trường mới. 

Đối với người phương Tây thì để sự phát triển của đứa trẻ vào trọng tâm, động viên cho đứa trẻ có được sự chủ động, tự lập từ rất sớm. Do đó, khi lớn lên, sự ràng buộc với gia đình theo đó không đến mức quá nặng nề. Ví dụ: Nếu mà phát triển nghề nghiệp chuyên môn phải sang một nơi khác, quốc gia khác cách xa gia đình thì vẫn nhận được sự động viên và ủng hộ của bố mẹ. 

Về mặt cuộc sống của bố mẹ, ngay từ khi họ còn trẻ đã bắt đầu đóng một khoản chi phí để nuôi dưỡng tuổi già cho chính bản thân mình. Họ cũng động viên cho con mình ổn định công việc từ sớm để chuẩn bị cho khoản này và bảo hiểm nhân thọ cho bản thân, cho gia đình mình. Như vậy, họ sẽ không gây áp lực cho con về việc phải phụ dưỡng cho cha mẹ khi về già. Còn những trường hợp riêng, người con muốn chu cấp thêm cho cha mẹ thì cũng phải hỏi ý kiến cha mẹ có muốn hay không.

Theo tôi nghĩ, không chỉ trong xã hội hiện đại mà xã hội thời xưa cũng có những người bất hiếu và cũng có những giá trị bị đảo lộn và thời nào cũng có những người con có hiếu với cha mẹ, với ông bà tổ tiên. Tấm lòng hiếu đạo có sẵn trong tâm thức của mỗi người, tuy nhiên, dù ở thời kỳ nào vẫn cần thường xuyên bồi đắp, nuôi dưỡng những giá trị nhân văn cao cả đó.

Mỗi một thời đại phải đối mặt với nhiều vấn đề, như vấn đề xã hội, vấn đề giá trị của cuộc sống và có lúcc, dòng xoáy của cuộc đời khiến con người bị lúng túng, không biết ứng xử như thế nào cho đúng mực. Tuy nhiên, việc hoàn thiện chính bản thân mình phải có ích cho gia đình, cho xã hội, và phải luôn cẩn trọng, không để đánh mất mình, nhất là không để cho cha mẹ phải lo lắng, phiền lòng. Đó cũng là một cách thể hiện tấm lòng hiếu thảo của bạn đối với ông bà, cha mẹ. Chỉ cần bạn sống sâu sắc với chính mình và với ông bà, cha mẹ, trân quý thời gian ở bên những người thân và lắng nghe những tâm tư, tình cảm của họ thì tôi tin rằng bạn sẽ có cách thể hiện lòng hiếu đạo của mình.

Lan nghĩ đó là mối quan hệ rất chặt chẽ. Bố mẹ đã sống hiếu thảo với ông bà thì con cái sẽ noi theo để sống tốt với bố mẹ. Ai cũng cố gắng sống tốt là quà tặng quý giá nhất cho gia đình, người thân, là kết quả tốt nhất của mỗi cuộc đời trong cộng đồng xã hội rồi.

Từ xa xưa các bậc tiền nhân luôn nhắc tới đạo lý “nhân nào quả ấy” cho các thế hệ hậu sinh. Thật là tuyệt vời khi ta thấy tinh thần đạo đức này luôn được đưa vào nội dung giáo dục đào tạo và được cả xã hội lúc nào cũng ủng hộ mạnh mẽ.

Lan muốn món quà đó có thể góp phần giúp bồi bổ sức khỏe cho ba mẹ, có thể đó là những loại thuốc bổ, loại thực phẩm tốt, cũng có thể là những hộp sữa bổ dưỡng nhãn hiệu XO mà Lan thường mua tặng bà và ba mẹ.

Ngoài ra, cũng tùy theo điều kiện mà mình có theo từng thời điểm và mong muốn của bố mẹ, bà ngoại. Vì thường thường mọi người muốn dành thời gian để ở bên nhau nên món quà tốt nhất mà mình luôn dành cho gia đình đó là sự chăm sóc, ân cần, và thời gian.

Khi Lan bắt đầu khôn lớn và có ý thức rõ về cuộc sống xung quanh thì ông bà nội và ông ngoại đã mất. Bà ngoại và ba mẹ Lan luôn tự hào, tôn vinh với tình cảm cao quý nhất và thường kể cho Lan nghe về những đức tính tốt đẹp tuyệt vời của họ. Và ông bà nội, ngoại cùng ba mẹ Lan luôn luôn và mãi mãi là tấm gương cho Lan noi theo.

Trong cuộc sống mỗi người có hoàn cảnh riêng. Có ai đó dính vào những tiêu cực cũng là do họ bị rơi vào hoàn cảnh không may, nhiều khi cũng có thể họ không vượt qua nổi những cám dỗ, kể cả tính ích kỷ và lòng tham vô lối. Nhưng Lan nghĩ rằng hầu hết các bạn trẻ luôn muốn vươn tới những điều tốt đẹp, vì họ có niềm tin vào tương lai, họ hiểu rõ và đề cao lẽ sống theo luật nhân quả nên họ đã luôn cố gắng hành động để gìn giữ phẩm chất tốt đẹp .

Chị không cho rằng em suy nghĩ và có quyết tâm như vậy là biểu hiện của sự bất hiếu đâu em à. Và Lan tin rằng mẹ em cũng không cho rằng như vậy là con mình bất hiếu, vì người mẹ, người cha nào cũng đều mong con mình hạnh phúc và có cuộc sống thành đạt như ý muốn, nhưng có thể do chưa quen và thấy khó chấp nhận việc em đi xa nên mẹ sẽ buồn phiền nhiều đó em à. 

Chị mong em tâm sự chia sẻ để mẹ có thể thông cảm và hiểu, ủng hộ cho ước mơ cho tương lai của em. Mặt khác, em cũng nên có suy nghĩ, chuẩn bị những biện pháp thực tế phù hợp với hoàn cảnh của gia đình, và luôn chu đáo, quan tâm để giảm đi nỗi buồn nghĩ đến xa con của mẹ.

Cảm ơn bạn vì lời đề nghị trên. Khi có điều kiện thích hợp hoặc trong mỗi buổi giảng pháp tại các chùa, chúng tôi cũng thường xuyên đề cập tới những giá trị đạo đức nhằm xây dựng cuộc sống ngày một an lành, hạnh phúc. Các mối quan hệ trong gia đình, xã hội và nhất là tâm hiếu đạo luôn được đề cao. Trong nhà Phật có câu, "Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật", đó là những tâm hạnh rất quý báu ở mỗi con người chúng ta, và ai trong mỗi chúng ta cũng thường xuyên có thể tự trau dồi, học hỏi và bồi đắp tâm hiếu hạnh của mình.

Hiếu hạnh là nguồn gốc sinh ra mọi hạnh lành, hạnh tốt, chúng ta chỉ cần có tâm hiếu là chúng ta có rất nhiều cách để báo đáp với ông bà, cha mẹ.

Lan nghĩ chữ hiếu trong mọi thời đại chứa đựng nội dung về cơ bản như nhau, chỉ có hình thức biểu thị nội dung đó có thể được điều chỉnh, thậm chí có thể được thay đổi tùy theo từng hoàn cảnh cụ thể mà thôi. 

Ở những nước đã đến, Lan đều thấy nỗi lòng luôn hướng về cội nguồn, về Tổ tiên, ông bà, cha mẹ, người thân… luôn rất mạnh mẽ và thường trực trong từng con người Việt, dù họ có bị cuốn hút do phải mưu sinh hay vì những lý do khác nhau. Tinh thần này đang có nhiều thuận lợi để phát huy trong thời hiện đại bùng nổ thông tin. 

Lan nhớ chỉ mới đây trong những năm đầu của thập kỷ 90, cả nhà cứ thấp thỏm chờ những lá thư từ Việt Nam phải hàng tháng mới sang tới New York, hoặc may mắn có đoàn nào đó sang công tác. Ngày nay thì internet, email, viber, skype… làm cho con cháu gần gũi vơi ông bà, cha mẹ biết bao nhiêu, dù cách xa giữa các vùng miền đất nước hay cả nửa Tây, nửa Đông của Trái đất…

Hai câu thơ này nói lên nỗi xúc động của tác giả nào đó khi phải chia tay mẹ cha và người thương của mình, nhưng chắc là trong một khoảnh khắc khách quan thôi, một sự phân vân cân nhắc “bên tình bên hiếu bên nào nặng hơn” thôi, chứ chưa phản ánh hết nỗi lòng như “tơ vò” của một tâm trạng đâu. Bởi vậy Lan nghĩ đó là một tình trạng hiện thực nhưng chưa phải quy luật, mà cũng chưa đến mức quy cho “tội” bất hiếu của con cái đối với cha mẹ đâu.

Tháng 7 là mùa Vu Lan báo hiếu, một nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt ta. Lan cho rằng đây là cơ hội, là điểm nhấn của cả một năm để nhắc nhở mọi người hãy cố gắng gìn giữ nền nếp gia phong, một điểm tựa vô giá của cả cuộc hành trình cuộc đời. Và bởi vậy, chúng ta cũng dễ đồng ý với nhau rằng tinh thần báo hiếu nên phải luôn đồng hành với mỗi người trong mọi mùa của suốt cuộc đời, trong từng ngày, từng tháng, từng năm.

Có thể nói sự quan tâm, thường xuyên chia sẻ của mọi thành viên trong một gia đình là chất keo dính hiệu quả nhất có thể gắn kết tình thương yêu, đoàn kết hòa thuận và hạnh phúc bền vững nhất. Với cách nhìn như vậy, Lan cho rằng việc tạo dựng được một chế độ sinh hoạt phù hợp là điều cần thiết cho mỗi gia đình.

Trong gia đình mình, từ lúc lớn lên Lan đã được tiếp thu đức tính luôn quan tâm đến nhau giữa các thành viên trong cuộc sống, trong học tập, trong công việc, chia sẻ cả niềm vui hay nỗi buồn, dù có thể đó là lúc ai cũng rất bận rộn, hay khi có chút thời gian nghi ngơi, thư giãn.

Lan rất thích và tích cực tham gia mọi dịp sum họp, có thể là bữa cơm gia đình, cũng có thể là cùng đi đâu đó vui nghỉ ngơi “picnic”, hay những dịp tuyệt vời được cùng ba mẹ về thăm quê nội, quê ngoại những ngày giỗ họ, tham gia tảo mộ tổ tiên tiết thanh minh, tu bổ, cúng viếng nhà thờ, gặp gỡ giao lưu giữa các thế hệ khác nhau của đại gia đình…