Chùa Láng - Đệ nhất tùng lâm phía Tây thành Thăng Long

Lịch sử chùa Láng

Chùa Láng, hay còn gọi là Chiêu Thiền tự (昭禪寺), là một ngôi chùa ở làng Láng, phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội. Tên chùa có ý nghĩa rằng: “Vì có điều tốt rõ rệt nên gọi là Chiêu. Đây là nơi sinh ra Thiền sư Đại Thánh nên gọi là Thiền”. Chữ Láng hay Kẻ Láng là tên của làng Yên Lãng huyện Vĩnh Thuận xưa, ngày nay là phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội. 

Chùa tương truyền được xây dựng từ thời vua Lý Anh Tông ( Trị vì từ 1138 – 1175). Chùa thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Theo truyền thuyết, nhà sư này đã đầu thai làm con trai một nhà quý tộc Sùng Hiền hầu, em vua Lý Nhân Tông. Vì vua Lý Nhân Tông (trị vì từ 1072 đến 1127) không có con, nên con trai của ông Sùng Hiền hầu được nối ngôi, tức vua Lý Thần Tông (trị vì từ 1128 đến 1138). Do sự tích ấy mà con của Lý Thần Tông là Lý Anh Tông đã cho xây cất chùa Chiêu Thiền để thờ vua cha và tiền thân của Người là thiền sư Từ Đạo Hạnh. Chùa đã được trùng tu nhiều lần, những lần quan trọng nhất là vào các năm 1656, 1901 và 1989.

Thời Lý, Phật giáo phát triển cực thịnh, nhiều chùa chiền được trùng tu xây dựng, các chùa cùng thời như: Trấn Quốc, Một Cột, Hòe Nhai, Kim Liên vẫn được gìn giữ đến tận ngày nay. Chùa Láng mang nhiều nhiều nét đặc trưng riêng biệt, đây là ngôi chùa có kiến trúc dạng “đền thờ” ngoài thờ Phật với nhiều tượng quý.

Cách trung tâm thành phố chỉ khoảng 5km, Phật tử đi tới dốc Cầu Giấy thì đi theo đường Láng khoảng 500m thì sẽ tới chùa Láng. Ngôi chùa thuộc địa phận của phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội.

Kiến trúc chùa Láng

Theo sách xưa chép lại, trước đây chùa có đủ 100 gian, được xây theo kiểu nội công ngoại quốc. Kiểu kiến trúc nội công ngoại quốc là kiểu chùa phổ biến xưa với đặc trưng là hai hành lang dài nối liền nhà Tiền đường và Hậu đường làm thành một khung hình chữ nhật khép kín vây lấy một công trình kiến trúc ở giữa có thể là nhà thiêu hương hay nhà thượng điện.

Chùa Láng ngày nay vẫn giữ được vẻ bề thế với quần thể kiến trúc hài hòa và cân xứng với không gian xung quanh. Không gian tĩnh mịch và yên bình được tạo nên bởi sự hòa hợp giữa các công trình kiến trúc của chùa với cảnh quan thiên nhiên, sân vườn, bóng cây cổ thụ. Chùa Láng xưa kia từng được mệnh danh là đệ nhất tùng lâm có nghĩa là nơi có rừng thông đẹp nhất ở phía Tây kinh thành Thăng Long.

Công trình ngoài cùng của chùa là cánh cổng gồm bốn cột vuông với ba mái cong không trùm lên cột mà gắn vào sườn cột, mái giữa cao hơn hai mái bên, giống kiến trúc cổng ở cung vua phủ chúa ngày xưa. Trên cổng có tấm hoành phi lớn đề chữ “Thiền Thiên Khải Thánh”.

Bước qua cổng là khoảng sân được lát gạch Bát Tràng, giữa sân có sập đá – là nơi đặt kiệu thánh những ngày khai hội. Từ phía sau cột đá là Tam quan nội với kiểu nhà 3 gian ở giữa là 2 hàng gạch chống 4 lớp mái song song xếp theo kiểu mái chồng. Đi qua Tam quan nội dẫn vào con đường đến chính điện được lát gạch với 2 bên là hàng muỗm cổ thụ rợp bóng tạo vẻ cổ kính, tĩnh mịch.

Cuối sân có cửa tam quan. Từ đây có con đường lát gạch dẫn đến cổng thứ ba. Qua cổng này ở giữa có ngôi nhà Bát Giác nơi đặt tượng Từ Đạo Hạnh. 

Từ giữa sân chùa là nhà Bát Giác với kiến trúc độc đáo. Nhà Bát Giác hay còn gọi là nhà Bảo Cái được xây ở giữa sân chùa, đây là nét kiến trúc riêng biệt của chùa Láng mà có lẽ ít thấy. Nhà Bát Giác có mái chồng 2 tầng, 16 mái, bên trên đắp 8 con rồng tượng trưng cho 8 đời vua Lý. Tiếp sau nhà Bát Giác là đến các công trình chính của chùa như: Bái Đường, Thượng Điện, nhà thiêu hương, nhà Tổ, Tăng phòng.

Bia tạo lệ chùa Chiêu Thiền ca ngợi cảnh sắc chùa Láng: “Thế giới này dứng đầu cả ba nghìn thế giới. Cõi Thiền này vượt hẳn ba mươi sáu cõi thiền. Thật là danh lam bậc nhất, thế gian không có chùa nào sánh kịp. Khí tốt Phượng Thành bên hữu tỏa khắp, dòng sông Tô Lịch bên tả lượn vòng. Nhị Hà nghìn dặm quanh kinh đô uốn khúc, như rồng xanh lớp lớp chầu về, Tản Viên dãy núi đầy khí đẹp hướng vào, như hổ trắng đàn đàn đến họp.

Đây là cảnh đẹp nhất vùng Sơn Nam

Đất thiêng hun đúc của quý, người tài;

Trời khéo giáng sinh mẹ Thánh, con Phật”

- Trích:  Bia tạo lệ chùa Chiêu Thiền, bản dịch trích trong sách Tuyển tập văn bia Hà Nội, Quyển 1. NXB KHXH. 1978.

Chùa Láng đang lưu giữ 198 pho tượng lớn nhỏ quý giá. Trong đó đặc sắc nhất phải kể đến là tượng vua Lý Thần Tông ngồi trên ngai vàng và pho tượng Thiền Sư Từ Đạo Hạnh. Cùng với đó nhiều bảo vật quý giá khác như: 39 bức hoành phi, 31 câu đối, 15 bia đá…

Ngoài các tượng Phật ở thượng điện, trong hậu cung còn có tượng nhà sư Từ Đạo Hạnh và tượng vua Lý Thần Tông. Tượng Từ Đạo Hạnh làm bằng mây đan phủ sơn còn tượng Lý Thần Tông làm bằng gỗ mít. Đây là một trong những ngôi chùa có số lượng tượng thờ nhiều nhất Việt Nam, nhiều bức trong đó có giá trị nghệ thuật cao.

Vì được trùng tu nhiều lần, trong chùa không còn dấu tích của các kiến trúc di vật cổ. Chùa Láng còn lưu giữ được nhiều văn bia cổ, là tư liệu quý để nghiên cứu về lịch sử của chùa và kinh thành Thăng Long xưa. Tấm bia cổ nhất được dựng năm Thịnh Đức thứ 4 (1656) thời Hậu Lê, do tiến sĩ Nguyễn Văn Trạc viết.

Tọa lạc giữa vùng đất đã đô thị hóa, dân cư đông đúc nhưng chùa Láng vẫn giữ nguyên nét xưa. Vườn chùa, vườn tháp Tổ sau chùa là một không gian tĩnh mịch, những ngôi mộ tháp có niên đại hàng trăm tuổi là hình ảnh để khách thập phương tưởng nhớ công đức của những nhà sư đã trụ trì, đóng góp cho Phật pháp và trùng tu chùa. 

Không chỉ là một chốn thờ tự, chùa Láng còn là một khoảng không gian xanh quý báu giữa chốn thị thành đông đúc. Chùa đã được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia vào năm 1962.

Thiện Minh (TH)