Hiện có không ít thân phận ông đồng-sinh viên đang theo học tại các trường đại học lớn ở Hà Nội, nhưng đã ra trình đồng mở phủ bởi nặng căn với cửa nhà Thánh, theo tín ngưỡng “đạo Mẫu” (tên gọi theo GS Ngô Đức Thịnh - PV) - một hình thức tín ngưỡng mang những giá trị văn hóa tâm linh của dân gian. Nhưng hầu đồng cũng tồn tại không ít những vấn đề nhạy cảm, đặc biệt là với một bộ phận giới trẻ đang theo “nghiệp” này.

N.T.H hầu đồng từ năm 2011.

 Con đường đến với hầu đồng

Có căn thì phải ra hầu Thánh - đấy là điều mà các ông đồng, bà cốt trong tín ngưỡng thờ Mẫu luôn tâm niệm. Đã có nhiều trường hợp Thánh bắt đồng khiến ốm liệt giường không rõ nguyên nhân, mắc bệnh về thần kinh, hành động không kiểm soát… Khi những sinh viên ra hầu đồng, mỗi người đều có một “hành trình” đi đến “nghiệp” của cả đời mình khác nhau, nhưng tất cả đều gói gọn trong một chữ “duyên”.

Từ cơ duyên với cửa Thánh…

N.Đ.T - sinh năm 1991, đang là sinh viên năm cuối Trường Đại học KHXHNV Hà Nội - ra trình đồng mở phủ từ năm 17 tuổi. Ông đồng trẻ tuổi đời già tuổi đồng này cho biết, việc ra hầu đồng là cái duyên với cửa nhà Thánh mà không phải ai cũng có, mà khi đã hợp duyên thì phải ra hầu đồng.

T chia sẻ: “Từ khi mới sinh ra tôi đã được các thượng tọa, đại đức chùa Mai Hoa ở quê - thị trấn Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh - nhìn tướng soi quẻ và cho là nặng căn đồng, nhất định phải ra hầu đồng mới có lộc, thoát khỏi cảnh cơ đầy do nặng nghiệp đồng”.

Theo các ông đồng, bà đồng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, đã mang căn mệnh trong mình, đã có duyên với cửa Tứ phủ là con của Thánh, dù có là ai thì trước sau gì cũng phải ra hầu đồng. Đây là một điều gần như bắt buộc trong tín ngưỡng thờ Mẫu.

Bởi một lẽ, nếu có căn mà không ra hầu Thánh tức là vẫn còn mắc nợ, không làm tròn bổn phận của một người mang căn mệnh, như vậy là có tội với thánh thần. Những người có căn mà không ra hầu đồng sẽ không có được một cuộc sống bình an, gặp nhiều điều không may mắn trong cuộc sống, tình duyên lận đận, làm ăn thất bát, ốm đau bệnh tật, bị hành về thể xác (hiện tượng ốp đồng), gia đình lục đục, ảnh hưởng đến đời con cái sau này… 

T cho biết: “Căn thường được xác định qua việc xem bói. Bên cạnh đó là các giấc mơ xuất hiện những vị Thánh mà mình mang căn hiện về. Ngoài ra còn là do việc đối tượng bị ốp đồng tại cửa đền, cửa phủ mà từ đó xác định được căn mệnh”. T là ông đồng mang căn Cô Chín Sòng, sở dĩ biết được căn mệnh của mình là do được đồng thầy soi qua xem bói và giấc mơ của T.

Chính vì vậy mà trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Thánh không phân biệt bất cứ đối tượng nào để giáng đồng. Nhiều người do vướng bận việc gia đình, việc xã hội hoặc chưa đủ điều kiện kinh tế thường làm lễ xin khất đồng, hoãn đồng. Tuy nhiên, những trường hợp quá nặng căn, tức là bị Thánh ốp đồng khiến người có những biểu hiện khác thường làm cho cuộc sống không yên ổn, thì nhất định phải ra hầu đồng để được bình an sinh hoạt, học tập, làm việc.

Trường hợp của T - dù là sinh viên đang đi học, tuổi đời vẫn còn trẻ, nhưng ngay từ năm 13 tuổi đã bị Thánh “bắt” đồng, nên đến năm 17 tuổi phải ra hầu đồng. Chính vì vậy mà ông đồng này đã có tuổi đồng lên đến 5 năm khi vẫn đang là một sinh viên.


N.Đ.T ra trình đồng mở phủ từ năm 17 tuổi.

…đến những căn bệnh “đường âm”

Người ta vẫn thường nói “có bệnh thì vái tứ phương”. Nhưng theo những ông đồng, bà đồng trong “Đạo Mẫu”, căn bệnh “đường âm” thì chỉ có ra… hầu Thánh mới chữa được. Những người bị Thánh chấm đồng thường có những biểu hiện khác thường,  những căn bệnh được cho là do “đường âm” vận vào mà phát, khiến họ  - dù đang là sinh viên cũng phải ra bắc ghế hầu đồng - để được yên ổn học tập và cũng là làm trọn đạo hầu cửa Thánh. Và sự thật, đã có những căn bệnh chẳng biết từ đâu tới, do nguyên nhân gì của những ông đồng sinh viên chẳng bệnh viện, thuốc nào chữa khỏi lại được trị tận gốc sau lễ khai đàn mở phủ. 

N.T.H - sinh năm 1993, quê Ninh Bình, đang là sinh viên Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, mang căn Cô Bơ ra hầu đồng từ năm 2011. Trước đó, khi là học sinh lớp 11, H cho biết có khả năng nói chuyện, giao tiếp với người âm. Bên cạnh đó H có cả khả năng xem bói cho tất cả mọi người, hễ ai hỏi là H phán.

Một học sinh phổ thông bỗng nhiên thành thầy bói, có cả tiếng đồn, thậm chí  có những câu phán của H gây… chết người, khiến gia đình và những người xung quanh càng chú ý nhiều hơn đến cậu học sinh tuổi teen này. Đó là sự việc xảy ra vào cuối năm 2011. Trong một lần nói chuyện với mẹ, H đột nhiên buông ra khẩu ngôn một cách rất tự nhiên, rằng người hàng xóm bên cạnh nhà sẽ qua đời trong ngày, mặc dù người này vẫn đang hoàn toàn bình thường.

Mẹ H thấy con mình nói điều chẳng hay, sợ hàng xóm nghe được nên đã không tiếc lời mắng con. Nhưng quả như lời “độc miệng” của H, đến buổi chiều, bên hàng xóm xôn xao về cái chết bất ngờ của người cha họ. Mẹ H là người chứng kiến cũng không thể tin vào sự trùng hợp đến kỳ lạ đó. Điều đó càng khiến người trong gia đình H thêm sợ hãi. Gia đình H đã không để con mình tiếp tục xem bói cho bất kỳ ai, phần vì sợ người ta trách oán, phần vì e ngại việc tâm linh vận vào cả nhà.

Trong suốt thời gian hai năm cuối cấp 3, H bị ốm đau liên miên, đi khắp các bệnh viện trong và ngoài tỉnh khám đều không rõ nguyên nhân và không thể chữa khỏi. H trở thành một cậu bé ốm yếu, nhưng có điều kỳ lạ là cứ xem bói cho người khác thì H khỏe lại. Gia đình dù không muốn con tiếp tục hành nghề bị coi là mê tín dị đoan nhưng vẫn đành chấp nhận như một giải pháp “giảm đau” tạm thời cho con mình.

Đi nhiều chùa chiền cúng lễ, H được các thầy đồng trong “Đạo Mẫu” soi là có căn, phải ra hầu đồng mới mong giải thoát bệnh tật. Nhưng gia đình vẫn bán tín bán nghi, hơn nữa thấy H còn trẻ, phải thi đại học nên nhất định không để H ra hầu đồng sớm. Lúc này cậu học sinh lớp 12 đã gần như bị hoảng loạn, việc học không được tốt và quá yếu, không đảm bảo sức khỏe để đi thi. Nhưng H vẫn quyết tâm đi thi để rồi kết thúc môn cuối cùng phải truyền nước trên giường bệnh do suy nhược cơ thể.

Bước ngoặt đưa H đến với cửa Thánh là trong một lần nửa tỉnh nửa mê, không thể kiểm soát được bản thân, H đã một mình vừa đi bộ vừa khóc lóc thảm thiết trên quãng đường dài hơn 30km vào đền Thánh Mẫu Đông Cuông (Vọng Từ, Ninh Bình). Tại đây, H đã gặp được đồng thầy của mình, cái duyên với cửa nhà Thánh đã đến và H quyết định xin gia đình cho ra trình đồng mở phủ. Trước tình thế như duyên số đã định, gia đình H buộc phải đồng ý, mong đem lại sự bình yên cho con trai duy nhất trong nhà. Cuộc đời “đồng cốt” của H bắt đầu từ đây.

Có nhiều trường hợp bị Thánh “bắt” đồng (ốp đồng) tại cửa đền, cửa phủ, cửa điện nếu các con nhang quá nặng căn, nặng nghiệp. Ốp đồng là hiện tượng các vị Thánh nhập hồn vào người bình thường khiến cho người đó có những biểu hiện kỳ lạ khác bình thường. Người bị ốp đồng thường tự nhiên mê mệt, dở điên, dở dại, làm những hành động mà người bình thường không bao giờ làm, thậm chí ăn thịt sống, trứng sống… Đã có một trường hợp bị ốp đồng như thế này được chứng kiến ngay tại đền Lảnh Giang (Hà Nam) hơn 3 tiếng đồng hồ mới trở lại bình thường.

N.Q.L - sinh năm 1992, sinh viên Đại học KHXHNV Hà Nội, quê Văn Giang, Hưng Yên, căn Cô Chín là một trường hợp bị ốp đồng đến ngất xỉu. L sinh ra trong một gia đình cũng có các bác, các chú đã từng ra hầu đồng và làm việc liên quan đến tâm linh. Ngay từ nhỏ L đã yêu thích hát văn và xem hầu đồng. L có quan hệ nhiều với giới hầu đồng và thường được mời đi dự các vấn hầu. Chàng sinh viên này  được các thầy đồng soi là có căn và phải ra hầu đồng. Qua những giấc mơ, L thường “gặp” vị Thánh mà mình mang căn.


N.Q.L từng bị ốp đồng đến ngất xỉu.

Mặc dù hiểu về tín ngưỡng và tự ý thức được việc trước sau gì cũng phải ra đồng, tuy nhiên L chưa có đủ điều kiện ra hầu Thánh. Trong một lần lao động cùng gia đình L bị Ông Bảy bắt đồng, thời điểm đó là tháng tiệc của ông. L khiến cả gia đình có phen hú vía khi nôn nao trong người, chân tay co quắp, bọt mép sùi ra, người giật như động kinh, múa may điên dại, nói năng nhảm nhí, không thể tự kiểm soát được mình và ngất xỉu.

L chia sẻ: “Sau lần bị ốp đồng tưởng như mất mạng ấy, gia đình tôi phần nào lo lắng hơn về nghiệp hầu Thánh. Vì vậy mà tôi thuyết phục gia đình mời đồng thầy, lo sửa lễ để tôi ra mở phủ, mong trả nợ cửa Tứ Phủ, mang lại cuộc sống yên ổn và thỏa ước nguyện làm con nhà Thánh”.

Hành trình đến cửa Thánh của mỗi ông đồng đều từ việc nặng căn nặng quả mà phải ra trình đồng mở phủ. Với những người đã có gia đình, có công việc ổn định, có điều kiện kinh tế, việc ra đồng không có nhiều rào cản. Nhưng trong giới “đồng bóng” sinh viên, nhiều vấn đề nhạy cảm bắt đầu từ những ông đồng trên giảng đường đại học
 

Cận cảnh một vấn hầu huyền hoặc

Để hiểu một cách chân thực về đời sống tâm linh của những ông đồng, bà đồng thì phải tham dự trọn vẹn một buổi lễ hầu đồng. Theo chân ông đồng N.T.H đến đền Miếu Trắng (Đội Cấn, Ba Đình, Hà Nội), tôi có cơ hội chứng kiến tận mắt cậu sinh viên hóa thân thành những vị Thánh mang đầy màu sắc tâm linh huyền ảo.

“Thánh” đẹp vì lụa

Nghe nhiều nhân vật “VIP” trong giới hầu đồng nói, khi lên chiếu Công đồng (khu vực trước ban thờ Mẫu, nơi các ông đồng, bà cốt nhảy đồng) các vị đồng cốt mới là chính mình.

Hôm ấy là buổi hầu của N.T.H tại đền Miếu Trắng. Theo đúng “phép tắc”, tôi cũng phải xưng hô cho phải lễ bằng… cô H.

Trước khi cô H xuất hiện, trong đầu tôi đã tưởng tượng ra một vị “Thánh” lung linh trong trang phục sặc sỡ ấn tượng. Nhưng tôi vẫn bị bất ngờ, bởi cậu sinh viên mà tôi từng biết dường như… xinh đẹp hơn và “lạ” hơn ngoài đời, nếu như vô tình tham dự khóa lễ này chắc tôi sẽ chẳng thể nào nhận ra.

H đánh son phấn, mặc trang phục Cô đôi thượng ngàn, áo thổ cẩm màu xanh, vấn khăn của người dân tộc vùng cao chẳng khác nào một thiếu nữ. H lại vốn bản mệnh mang căn Cô Bơ nên về các giá Cô lại càng phải trau truốt hơn về hình thức, phần trang điểm phải thật đẹp, thật nữ tính.

Chính vì vậy mà H đã cầu kỳ thuê một thợ “xịn” chuyên trang điểm cô dâu từ một studio ảnh viện áo cưới có tiếng tại Hà Nội. Có những người sang hơn còn thuê hẳn một chuyên gia “độc quyền” đi theo trang điểm mỗi khi hầu.

“Giới đồng bóng là vậy, bình thường có thể chẳng bằng ai, nhưng một khi đã ra hầu thì phải thật rực rỡ” - H chia sẻ.

Sau mỗi một giá đồng, các ông đồng, bà đồng lại phải thay trang phục, vì mỗi vị Thánh khác nhau lại có khuôn mặt, cách trang điểm, trang phục khác nhau. Đặc biệt là giá của các vị Thánh là nữ giới thì lại càng cầu kỳ, khuôn mặt phải làm sao thật xinh.

Chính vì vậy mà đến giá Cô Bơ (vị Thánh mà H mang căn mệnh), H cũng gắn mi giả, tô son hồng như thiếu nữ. Nét mặt thon cùng dáng người mảnh khảnh, làn da trắng khi diện bộ trang phục giá Cô Bơ khiến H càng trở nên mềm mại hơn. Cái sự nhẹ nhàng mà tôi thấy ngoài đời thực của chàng sinh viên này hóa ra lại… hợp lý.

H cho biết: “Đã là con của Thánh, không có điều kiện hầu thì thôi, nhưng một khi đã mở khóa lễ thì phải cho chỉn chu và tươm tất. Như thế mới là thành kính. Cũng giống như khi mình làm những sự kiện trọng đại trong đời, quần áo, đầu tóc đều phải chỉnh tề, thể hiện sự trang trọng”.

Đúng là giờ tôi mới thấm thía dần cái cụm từ “đồng bóng” mà người ta vẫn dùng để gọi cho những tín đồ của “Đạo Mẫu” này.

Có lẽ, bất kỳ ai khi chứng kiến trọn vẹn một đàn lễ cũng phải thốt lên một điều rằng, các Thánh đồng hóa thân trong các vị Thánh ở mỗi giá hầu thật đẹp. Mọi thứ khăn áo, đồ lễ, trang phục đều rất lòe loẹt, rực rỡ từ đầu đến cuối.

Và trong mỗi giá hầu, tôi vẫn thường thấy những người dự hầu thi thoảng lại thốt lên những lời ngợi khen “lạy cô, cô đẹp quá”. Y rằng lúc đó cô lại mỉm cười thật tươi và múa cũng thật… hăng.

Nhảy đồng là… bẩm sinh

Trong tiếng nhạc chầu văn, trong thứ ánh sáng nhuốm khói hương trước ban Công đồng với đủ thứ đồ lễ được bày biện đẹp đẽ, khéo léo, tỉ mỉ và rất lung linh, các vị “Thánh” bắt đầu… nhảy đồng.

Nhìn các ông đồng, bà đồng múa đến độ chuyên nghiệp, thật khó tin rằng họ chưa từng học qua một khóa dạy nhảy đồng nào.

Theo những người trong giới “đồng bóng”, việc nhảy đồng vốn dĩ bản mệnh những người mang căn số đã có, ra đồng ắt tự nhảy được, chẳng cần ai phải dạy, có chăng chỉ là các vị đồng thầy dạy thêm cho các quy tắc lễ nghi.

Cô H cũng thừa nhận điều này. Khi còn là một học sinh cấp 3, H ra trình đồng mở phủ, dù trước đó chưa biết đến hầu đồng và chưa từng tham dự khóa lễ nào. Nhưng ngay trong lễ khai đàn mở phủ và hầu chứng dàn H đã nhảy đồng mà không cần ai làm mẫu.

Nhảy đồng như bẩm sinh, nhưng được thực hiện cực kỳ thành thạo, nhuần nhuyễn. Mỗi động tác uốn éo đến kinh ngạc của cô H chẳng khác những diễn viên múa chuyên nghiệp. Bàn tay uốn éo thon thả, cách gập ngón giữa, cách thu ngón cái, nhả ngón út, cách vặn cổ tay… đều được H làm một cách chuyên nghiệp.

Hầu như những người có đồng tay ai cũng đều đẹp cả, thậm chí là nam giới thì tay lại càng đẹp hơn. Trong ánh sáng và không gian mờ ảo khói hương ấy, bàn tay, dáng đứng được khắc họa một cách khá huyền hoặc. Bởi lẽ, trước cửa Thánh, “nghệ thuật” là “phép màu”.

Rồi cả khi H vặn tay chèo làm động tác chèo đò trong giá Chầu Thác Bờ, hay điệu múa song kiếm trong giá Quan lớn Đệ tam, tất cả đều được thực hiện một cách nhuần nhuyễn.

Cung văn lên cao trào, đoạn hay nhất, ở giá Cô Chín, H đưa cánh tay sang trái mềm mại, vặn cổ tay một góc 45 độ, rồi đánh ánh mắt theo tay kèm theo nụ cười không thể duyên hơn, giống như những ả đào vẫn thường liếc mắt đưa tình. Những người ngồi dự trầm trồ.

Thi thoảng H lại đưa ánh mắt về phía cung văn và mỉm cười thật tươi. H cho biết, đó là một cách khen ngợi cung văn hát hay, đàn giỏi.

Rồi có những khi nhạc vui, đang múa hăng say, H lại “há”, “hú” lên một tiếng. Các vị Thánh đồng cho biết, theo tích xưa, những vị Thánh khi còn là người trần, lúc đi rừng để tránh bị thần núi, thần cây bắt vía thì không được gọi tên thật, mà thường gọi nhau bằng cách kêu tiếng “hú” “há”. Cũng dễ hiểu, bởi múa đồng chính là một hình thức diễn xướng lại các tích xưa của các vị Thánh.

Đến màn phát lộc, thường bao giờ cũng theo thứ tự, cô đồng H phát từ hầu dâng, cung văn, rồi mới đến khách dự hầu. Bao giờ phát lộc cũng phải kèm tiền vào đồ lễ và đưa cho từng người “Thánh” muốn ban lộc.

Sau khi phát lộc cho cung văn cùng hầu dâng, cô H đưa ánh mắt về phía tôi, nhẹ nhàng cầm tờ 20.000 đồng bằng ngón tay cái và ngón trỏ một cách điệu đà đặt lên chiếc đĩa đồng, kèm theo một gói kẹo, rồi cô cầm que hương đang cháy ngoáy ngoáy hai đường trên đĩa lộc rồi đưa cho tôi.

Mỗi động tác đều được làm một cách tỉ mỉ, đúng phép. Đấy là chưa kể những màn tung tiền, phải tung làm sao cho tiền bay đẹp, tung ra tứ phía, đảm bảo mọi chỗ khách ngồi dự đều có tiền rơi xuống, chứ không phải phát lộc kiểu vung tiền bừa bãi cho xong. Cái cách H xòe một xấp tiền mới mệnh giá 5.000 đồng ra như hình cái quạt rồi vung lên cũng thật đáng ngưỡng mộ vì tiền bay… đẹp.

Bỗng tiếng nhạc nhỏ dần giữa giá Cô Bơ, H cất giọng phán đồng cho một chị lên xin lộc một cách đầy trịch thượng: “Ta cầu cho ngươi phúc lộc, may mắn, làm đâu được đấy, buôn đâu lãi đấy. Cầu cho nhà ngươi mặt hoa da phấn, mắt thắm môi hồng, đi xa về gần bình an vô sự”. Đấy là cách một vị “Thánh” phán đồng. Theo H, phán cũng phải có văn, chứ không thể nói thế nào cũng được và thường dùng ngôi “ta – ngươi”.

Đến giá Quan lớn Đệ tam, vị Thánh lại ra lời phán đồng cho mọi người: “Ngày hôm nay thu thiên cát nhật, ngày lành tháng tốt, anh em ta giáng đền giáng phủ. Trên thừa lời Vương Mẫu giáng đồng bắt lính, dưới ngày nay thương bách gia trăm họ, ngày nay giáng đồng sát quỷ trừ tà. Trên thời độ cho quốc thái dân an nhân khang vật thịnh, dưới lại độ cho bách gia trăm họ nhà nào lộc nấy, cầu gì được nấy, ước sao được vậy, các ún, các tiểu thông minh ngoan ngoãn học hành trí tuệ mà làm bạn với anh sinh chị nở đến mãn chiều xế bóng. Phù hộ độ trì cho dân thôn bản hạt ở tại nơi đây được phong điều vũ thuận để ngày nay mà mưa móc thấm nhuần mà đội ơn Quan lớn ta, đội ơn cửa Vua cửa Mẫu, đội ơn Quan lớn ta để ngày nay có lời kêu tiếng lễ thỉnh bóng quan anh ta về giáng ngự hầu đồng, để ngày nay ban khen ban thưởng các ghế bách gia trăm họ…”.

Giờ thì tôi mới hiểu, khi lên chiếu công đồng, cậu sinh viên mà tôi biết được coi là vị Thánh đang giáng đồng như thế nào. Bởi thế mà cả gian điện chật ních đến độ 40 người ngồi, lại có rất nhiều người cao tuổi, cứ phải quỳ lạy, sì sụp khấn vái một ông đồng đáng tuổi cháu mình.

Sau khi kết thúc buổi lễ, tôi lại chỗ H sửa soạn thay đồ và khen buổi lễ thành công, khen H múa đẹp. Cậu cười phá lên rồi nói: “Là Thánh giáng đồng, không phải em múa”. Đúng là nếu bình thường bảo H múa đồng cho xem chắc cậu cũng không thể làm được. H giải thích, khi múa đồng cũng cần phải có điều kiện, bối cảnh cụ thể, không phải cứ hứng lên là múa được.

Ông đồng, bà đồng phải được đặt vào không gian tâm linh là các đền, phủ, các điện thờ Mẫu, có cung văn đàn, ca, sáo, nhị, có đồ lễ bày biện đẹp, có các con nhang đệ tử dự hầu, có trang phục… lúc ấy cái “máu” đồng bóng mới xuất hiện.

Cuối cùng, tôi đã thấy được cái gọi là thế giới tâm linh ảo diệu của tín ngưỡng vẫn đang được dày công nghiên cứu, vẫn được một bộ phận xã hội tin theo. Và ngay cả lớp trẻ, như những trường hợp là các sinh viên tôi biết, cũng là những vị đồng cốt góp phần tạo nên cái thế giới mang màu sắc tín ngưỡng ấy.

“Hành nghề” bằng vốn tự có

Để đi theo “nghiệp” hầu đồng, kinh phí là một trong những yếu tố quan trọng. Là những sinh viên đang đi học, các ông đồng ngoài sự hỗ trợ của gia đình đều “hành nghề” tâm linh để có thu nhập cho những vấn hầu lớn và trang trải cuộc sống. Theo các ông đồng, đó là cái lộc mà Thánh ban cho.