Đi qua tàn tro

Có một người đàn ông đến chùa hút thuốc. Ông ta đến gần tượng Phật, phà khói thuốc vào mặt Phật và khảy rơi tro trên bắp vế của Ngài. Nếu bạn đang đứng đó, sẽ phải làm sao?

Người này đã hiểu rằng chả có gì là phàm thánh cả. Vạn vật trong vũ trụ đồng một thể, và MỘT đó chính là anh ta. Cho nên các pháp không ngăn ngại. Tro là Phật; Phật là tro. Điếu thuốc khảy. Tro rơi.

Nhưng sự hiểu biết của anh ta chỉ là một phần, chứ chưa hiểu suốt tất cả mọi vật như chúng đang là: thánh là thánh; phàm là phàm. Tro là tro; Phật là Phật. Anh ta bị vướng mắc về tướng “Không” với quan điểm “thấy biết” của mình. Anh ta nghĩ rằng tất cả mọi lời nói chữ viết đều vô dụng. Vì thế bạn nên giáo hóa cho anh ta bằng cách nào, không khéo anh ta sẽ đánh bạn. Nếu bạn trả đũa bằng cách đánh lại, thì với sức mạnh của anh ta, anh ta sẽ đánh bạn nặng hơn. Bạn làm cách nào có thể trị bệnh hư vọng của anh ta?

… Người này khổ đau từ cách “thấy biết” sai lầm. Bạn phải giúp đỡ anh ta thấy được lẽ thật: “Tất cả mọi vật như chúng đang là”.

Bạn làm thế nào đây?

Nếu bạn tìm được đáp án của vấn đề này, bạn sẽ tìm được Chánh Đạo.

Stephen Mitchell

1. Cơn thèm thuốc trào lên khi anh đang ngồi thiền. Cơm thèm mãnh liệt đến nỗi anh cảm thấy cồn cào, bứt rứt, thất niệm, vọng tưởng. Những phút tiếp theo, tâm anh toàn ảnh hiện làn khói trắng và đốm lửa đỏ trên đầu điếu thuốc. Ôi, làn khói nhiệm mầu; làn khói phà ra từ miệng, từ mũi anh, bay vào không gian lãng đãng. Làn khói lấp đầy lồng ngực trống rỗng; làn khói làm anh lâng lâng, bay bổng. Rít một hơi thật sâu và phả ra, khoan khoái, tan loãng. Còn niềm vui nào hơn!

Một giọng nói, rất riêng, vang lên trong anh khi anh đang ngồi thiền được chừng 20 phút. Tiếng nói không to, không gào thét nhưng vẫn đủ để anh bị cuốn theo nó. “Đứng dậy đi, gói thuốc trên kệ sách, còn cái hộp quẹt thì trong ngăn bàn. Đi đi!”. Tiếng nói đó có phải là anh, phát ra từ đâu đó trong anh, hay tiếng nói đó từ ngoài vào, cố gắng cào cấu anh, lôi anh ra khỏi cuộc thiền định? Anh hơi bấn loạn, không thể nào nhận chân rõ. Còn những 40 phút nữa cho thời thiền, anh không đứng dậy và quyết không đi đâu hết - cho dù thịt nát xương tan…

Mà, cơn thèm thuốc không thể làm cho thịt nát xương tan được. Nào, nào… anh tự bảo: Tâm ơi, đừng vọng tưởng. Ta cầu mi đấy, đừng thèm làn khói độc hại kia. Trước Phật, trước con gái nhỏ, ta đã thề là sẽ không bị ngươi lôi cuốn, mê hoặc. Đã đến lúc ta phải làm chủ mình. Mi không thể lôi ta đi. Ta đang ngồi thiền và sẽ ngồi cho đến khi cơn thèm quái quỷ tan biến. Ta sẽ đi xuyên qua làn khói. Ta sẽ… Nhưng, có phải ta đang bực? - nghĩa là ta đang sân! Và ta đang mong cầu? - nghĩa là ta đang tham! Tâm ơi, mi là ngựa, mi là khỉ. Ta hiểu rõ mi, hiểu rõ tập tánh và cách mi vận hành. Ta không si mê nữa. Nào, nhẹ nhàng thôi, hãy trở về với hơi thở, ngay nơi cửa mũi ấy, và trụ ở đó.

Dường như có một sự chuyển biến nào đó nho nhỏ trong anh. Cơn thèm dịu đi thấy rõ. Anh tiếp tục trụ tâm vào hơi thở vào ra, nhận rõ bất kỳ cảm giác nào diễn ra ngay cửa mũi - nhận rõ mà không bị nó lôi kéo. Anh quyết định làm chủ tâm mình, giữ kỹ “con trâu” không cho “phạm vào lúa má của người”.

***

Mọi người đều tìm kiếm sự an vui và hòa hợp bởi vì đây là điều chúng ta thiếu trong cuộc sống. Đôi khi chúng ta cảm thấy bất an, bực bội, không yên. Và khi bị những nỗi khổ này hành hạ, chúng ta không giữ riêng cho mình mà thường trút sang người khác. Sự buồn phiền nhiễm vào bầu không khí xung quanh những người đang bị đau khổ. Những ai tiếp xúc với những người này đều bị ảnh hưởng lây. Chắc chắn đây không phải là cách sống khôn khéo.

Thiền sư Goenka

2. Khi anh xả thiền, trời đã quá khuya. Vợ con anh đều ngủ kỹ. Phía dưới nhà yên ắng một cách kỳ lạ. Hai con chó nằm ngếch mõm trước tấm cửa sắt đóng kín. Nghe tiếng anh, dù rất khẽ, con Vàng và con Đốm đều ngóc dậy. Hai đứa nó mừng từ tốn, đuôi vẫy nhẹ và mắt ánh lên một niềm vui tinh khiết. Anh xoa đầu chó như xoa đầu con, thầm cảm ơn chúng đã canh nhà chu đáo, phải nói là tinh tấn, tỉnh giác không một chút lơ là. Anh nghĩ, nếu mình canh gác tâm cẩn thận như chúng, có lẽ mình đã tiến bộ rất nhiều!

Anh ghé tai ra cửa lắng nghe tiếng đêm rì rầm. Bên nhà hàng xóm bỗng có tiếng mèo kêu chói gắt khiến anh hơi giật mình. Có vẻ chúng đang rượt đuổi nhau lồng lộn trên mái nhà. Trước đây, nghe tiếng mèo gầm gào trong đêm, anh điên tiết không chịu nổi. Vậy mà đêm nay anh vẫn đứng yên; anh nghe tiếng kêu của chúng có vẻ gì đó tồi tội, thống thiết. Tiếng kêu của dục vọng, của thèm khát, và của một chút giận dữ. Tiếng kêu bục ra từ miệng đời thê thiết. Anh kịp mỉm cười, buông xả. Mũi anh bỗng bắt được mùi hương trầm đâu đó, có lẽ là từ trên lầu tỏa xuống. Từ ngày bỏ thuốc lá, anh cảm thấy khứu giác, vị giác và có vẻ như cả thính giác của mình bén nhạy hơn. 

Đó là cái đêm anh ôm con đi bệnh viện. Đứa con gái bảy tuổi mà anh rất đỗi cưng chìu đã ho khan ba ngày không dứt. Bác sĩ khám xong, buông hai chữ “viêm phổi”, rồi tiếp: “do hút thuốc thụ động quá nhiều!”. Nhìn bờ môi thâm và hàm răng đen xì ám khói của anh, ông ta thừa biết. Ánh mắt ông nhìn anh như pha chút giễu cợt. Nhưng anh không bận tâm. Anh chỉ cảm thấy ân hận vì đã gây hại cho con. Ngay lúc đó, ý nghĩ mình phải kiên quyết bỏ thuốc lóe lên trong anh, rất mãnh liệt. 

Về nhà, anh thắp hương quỳ trước bàn Phật khấn nguyện: “Phật ơi, dù Ngài nghe con hay không nghe con - đứa con tội lỗi, đứa Cùng tử quên cha này - thì con vẫn cầu xin Ngài gia hộ cho con gái con tai qua nạn khỏi. Chỉ cần cháu khỏe thôi, là con nguyện bỏ thuốc, bỏ suốt đời”. Không biết Phật có nghe không, nhưng con anh thì hết bệnh một cách mau chóng. Từ bệnh viện về, nó sà ngay vào lòng anh. Anh hôn đánh chụt lên má nó, cạ râu vào làn da mịn màng, núng nính. Con bé cười khanh khách: “Con yêu ba. Nhưng ba hôi thuốc quá!”. Anh cười, sung sướng nhìn con, nói: “Vì con yêu, ba sẽ bỏ thuốc. Lần này ba bỏ thật!”. “Ba thiệt nghe!”, con gái anh nói. “Thiệt!”, anh và con gái ngoéo tay cùng cười.

***

Khi có kẻ gây ra tổn thương cho mình thì không nên do dự một chút nào cả, hãy tha thứ cho họ. Lý do là vì nếu nghĩ đến những gì đã thúc đẩy họ hành động như vậy thì quý vị tất sẽ thấy rằng đấy chính là những thứ khổ đau mà họ đang phải gánh chịu, chứ không phải là do họ quyết tâm và cố tình làm tổn thương và gây tai hại cho quý vị. Tha thứ là một cách xử sự tích cực dựa vào sự suy nghĩ, chứ không hề là một việc bỏ qua cho xong chuyện. Tha thứ là một hành động ý thức, căn cứ trên sự hiểu biết và chấp nhận thực trạng của những tình huống xảy ra với mình.

Đức Dalai Lama

3.  Anh nghiện hút thuốc hơn 20 năm. Một việc làm được huân tập, lặp đi lặp lại và thèm khát trong suốt 20 năm quả thực rất dài. Giờ đây bỗng dưng bỏ thuốc, anh phải chiến đấu hết mình để bào mòn cái tập khí quái quỷ ấy. Chẳng trách chi Phật gọi thói quen là kết sử - cố kết lại thành một khối cứng chắc và quay lại sai sử người gây ra nó. Anh hiểu đơn giản như thế. 

Chỉ sau bốn giờ bỏ thuốc, anh thấy miệng mình nhạt kinh khủng. Anh bắt đầu lục tìm đồ ăn. Đồ ngọt hay đồ mặn anh đều đưa vào miệng tất. Nhưng cơn thèm thuốc chỉ dịu lại một đỗi rồi lại tiếp tục bùng lên. Chúng khiến anh bứt rứt, khó chịu, như muốn gào lên, quẫy tung lên và muốn đập vỡ một cái gì đó. Nhưng anh không thể. Anh nằm vật xuống, mắt nhìn trừng trừng lên mái nhà và ngáp sái cả quai hàm. Cái cơn thèm ấy, ngấm ngầm tuy chẳng thể gọi tên nhưng có sức sai khiến mãnh liệt. 

Nghe lời vợ, anh tập thiền. Trước đây anh từng cùng vợ tham dự khóa thiền 10 ngày nên căn bản anh biết kỹ thuật. Ngồi xếp bằng trong tư thế hoa sen, lưng anh thẳng nhưng tâm anh thì yếu ớt, lỏng lẻo vô cùng. Buổi thiền đầu tiên sau nhiều năm bỏ bê, anh không thể ngồi quá 10 phút. Vợ bảo: “Hay là anh lạy Phật đi. Tâm anh đang động nên phải lấy động để khắc chế. Cực động sinh tịnh”. 

Anh nghe lời vợ, chuyển sang lạy Tam thiên Phật. Sau năm trăm lạy đầu tiên, anh cảm thấy mình mẩy nhức mỏi rã rời, chân bước không nổi. Anh gục trước bàn Phật, chìm vào một giấc ngủ ngắn. Trong mơ, anh thấy mình đang đốt một điếu thuốc. Anh rít một hơi thật dài, ém đầy phổi. Khói anh phà ra đậm đặc, vây kín cả một vùng rộng lớn. Mặt trời không thể nào rọi xuyên qua đám khói ấy được. Trời tối bưng. Trong bóng tối ấy, anh thấy đốm lửa trên đầu điếu thuốc rực lên. Ban đầu đốm lửa chỉ nhỏ bằng đầu đũa, sau phình to lên, bằng quả bóng, và cuối cùng là một quả cầu lửa khổng lồ. Quả cầu lửa bay đến đâu thiêu rụi mọi thứ đến đó. Anh đuổi theo quả cầu trong vô vọng. Và, thế giới rực cháy. Tam giới rực cháy…

Anh giật mình thức dậy. Bỗng cơn thèm thuốc bùng lên dữ dội. Anh lao vào phòng khách. Trên cái kệ, anh nhớ vẫn còn gói thuốc, anh để lại như một thứ “mồi” răn đe, xem mình kiên định đến đâu, vì anh tin là anh đủ sức. Gói thuốc vẫn còn đó, và bật lửa thì trong hộc bàn. Anh vội vã châm lửa, rít một hơi thật sâu. Anh bỗng choáng váng, chao đảo, hơi khuỵu xuống sàn. Điếu thuốc không ngon như anh nghĩ. Nó đắng nghét, khét lẹt khiến anh bừng tỉnh. Anh đang làm gì thế này? Anh dụi thuốc và ngồi trên sàn bật khóc. Khóc ngon lành như một đứa trẻ. Đôi vai anh rung lên bần bật. Anh thấy mình thật thê thảm. Còn đâu một gã đàn ông gan dạ dám nghĩ dám làm, còn đâu một con người tự chủ. Phật dạy, thỏa mãn tham dục cũng như chó đói gặm xương, tự nuốt nước miếng của mình, chẳng chút bổ béo. Giờ đây, anh chỉ là một gã hèn không hơn không kém. Cái tôi của anh bắt đầu tan chảy, chảy tan… cho tới khi một bàn tay mềm mại chạm vào vai anh. Vợ anh đang đứng trước mặt anh, ánh mắt đầy cảm thông, bao dung, rộng lượng…

***

Loài người ham muốn tiền tài, ái dục, danh tiếng, ăn uống và ngủ nghỉ. Tất cả ham muốn này đang suy tưởng. Suy tưởng thì khổ đau. Khổ đau có nghĩa không có hòa bình thế giới. Không suy tưởng thì không khổ đau, không khổ đau có nghĩa thế giới hòa bình. Thế giới hòa bình là Tuyệt đối. Tuyệt đối là TA.

Thiền sư Sùng Sơn

4. Việc anh trường chay khiến cho không ít người tỏ ra thất vọng, nhất là đám bạn nhậu từng thề “vào sanh ra tử có nhau”. Nhưng anh biết, trong phạm vi sanh tử, hễ mình tạo nghiệp thì mình chịu tội, không ai có thể thay thế cho ai. Trước đây, cũng như tụi nó, nhìn thấy con nai trong chương trình Thế giới động vật, anh không nhận ra cái đẹp tinh khôi, ngơ ngác, mà chỉ thấy một dĩa mồi nhậu thơm phưng phức. Dĩ nhiên anh không tệ đến nỗi nghe tiếng chó sủa đã nghĩ đến bảy món bày ra trên bàn. Đơn giản là cái thiện tâm của anh vẫn còn biểu lộ nhiều và anh yêu chó, rất yêu chó.

Từ khi anh đều đặn tọa thiền, mỗi sớm, hai con Vàng và Đốm chạy lên phòng đánh thức anh dậy. Chúng nhắng nhít, ngoáy đuôi, rên ư ử và liếm mặt anh khiến anh thức giấc. Vậy mà khi anh ngồi thiền, suốt một giờ, hai đứa nó nằm im bên anh, có khi nghếch mõm tựa lên đùi anh. Yêu như vậy đó. Vậy mà không hiểu sao có người lại có thể ăn thịt chúng. Anh tự nhủ, mình đã đi qua được đám tro tàn và khói thuốc, vậy thì tại sao mình không thể trường trai được, như vợ mình đã ăn như thế suốt mấy mươi năm?

Anh ăn chay nhẹ nhàng hơn việc bỏ thuốc. Không vật vã, không thèm thuồng, tự nhiên như hoa đến thì phải nở, quả đến buổi chín mọng vàng ươm. Bỏ thuốc, bỏ nhậu, anh tuy mất nhiều bạn nhưng không cảm thấy cô đơn. Anh trở nên yêu thiên nhiên, yêu động vật và yêu… con người! Anh chăm hoa, tỉa tót cây cảnh và cũng bớt hóng hớt chuyện thị phi. Lòng anh rộng mở tuy vẫn luôn che chắn kỹ càng.

Một hôm, anh nghe con gái nhỏ thủ thỉ với mẹ: “Mẹ, lúc nãy ba ôm con, con nghe ba thơm lắm mẹ”. “Thơm gì con?”. “Dạ, thơm lắm… Thơm mùi hương hoa cỏ dại!”. Ồ, anh nghĩ, mùi hương cỏ dại là mùi thế nào? Có phải mùi của mấy chậu hoa anh chăm trên sân thượng, hay là mùi của lọ sữa tắm mà vợ anh mới đem về tối qua? Anh không biết, nhưng cảm thấy vui vui.

***

Lâu lắm anh mới ra lại quán cà-phê Hi-end quen thuộc. Nơi chiếc bàn nhỏ gần cửa sổ trước kia anh thường ngồi phì phà khói thuốc đã có người ngồi. Hôm nay chủ quán đã thay một bộ loa mới. Giọng ca nam trầm Ingram Washington đang trình bày bài What a difference a day makes nghe thật sâu lắng và khác lạ. Anh đến gần, nhận ra người ngồi đó là một bạn nghe nhạc khá lâu chưa gặp. Anh gọi một tách cà-phê không đường. Thường anh gọi thêm ba điếu Con mèo, nhưng lần này thì không. Anh bạn hỏi: “Anh bỏ thuốc rồi à?”. Anh gật đầu: “Được năm tháng rồi”. Anh bạn trầm ngâm một lát: “Tôi cũng định bỏ, nhưng tưởng dễ mà khó quá, bỏ bao nhiêu lần rồi…”.

Bạn anh khẽ ho, lóng ngóng với tay khảy tàn thuốc. Đám tàn gặp gió rơi xuống đùi anh lả tả. Anh mỉm cười, nhớ đến hình ảnh tàn thuốc rơi trên thân Phật ngày nào. Lâu rồi, vậy mà anh vẫn chưa tìm ra được đáp án.

Già Lam, 26-12-2016
Đỗ Thiền Đăng