Tương lai kinh tế thương mại bền vững theo lời Phật dạy

Tiến sĩ Clair Brown, nữ cư sĩ Giám đốc Trung tâm Kinh tế Lao động và Quản lý Nguồn nhân lực, Công nghệ và xã hội tại Đại học California, Berkeley, Hoa Kỳ đã công bố nghiên cứu về nhiều khía cạnh của các nền hoạt động kinh tế, bao gồm các ngành công nghệ cao, phát triển kỹ thuật, mức sống, xác định lương, nghèo đói và thất nghiệp.

Tiến sĩ Clair Brown, nhà kinh tế học hùng biện về một hệ thống kinh tế dựa trên lòng vị tha, tính bền vững và cuộc sống có ý nghĩa. Bởi vì ngay cả kinh tế là quý báu hơn tiền.

Điểm khởi đầu của quyển sách mới của Tiến sĩ Clair Brown “Kinh tế học Phật giáo”, là mục tiêu của bất kỳ hệ thống kinh tế nào, bởi tạo ra hạnh phúc của con người. Hệ thống thị trường tự do xác định hạnh phúc như thế nào và định nghĩa trong kinh tế Phật giáo là gì?

Kinh tế thị trường tự do cho rằng, mọi người có thể tăng hạnh phúc và sự hài lòng của họ bằng cách mua và tiêu thụ nhiều hơn. Đó là cách con người trở nên hài lòng, hạnh phúc và hài lòng hơn - bằng cách tiêu thụ nhiều hơn.

Trong “Kinh tế học Phật giáo”, hạnh phúc được định nghĩa bởi khái niệm liên kết. Tất cả mọi người, tất cả chúng sinh, đều phụ thuộc lẫn nhau và với thiên nhiên. Hạnh phúc đến từ việc đảm bảo rằng mọi người có cuộc sống thoải mái, đàng hoàng và tương tác với nhau, sự quan tâm lẫn nhau, hài hòa cùng thiên nhiên một cách có ý nghĩa.

Vì vậy, một hệ thống xác định hạnh phúc từ quan điểm vật chất và cái kia là một hệ thống kinh tế nuôi trồng hạnh phúc phi vật thể.

Đúng thế. Trong hệ thống thị trường tự do, quý bạn theo đuổi hàng hóa để trở nên hạnh phúc. Là phật tử chúng ta biết rằng sự hạnh phúc không đến từ việc lấp đầy tủ quần áo của quý bạn hay nhiều thứ tiện nghị khác trong sự dồi dào. Vì vậy, chúng ta chuyển toàn bộ từ một bộ máy kinh tế sang toàn tâm trí một nền kinh tế.

Đây là một nơi thú vị mà kinh tế thị trường tự do và Phật giáo đồng ý rằng những ham muốn của chúng ta không bao giờ có thể cầu toàn được. Nhưng người ta xem đây như một nguồn lợi nhuận, người kia là nguồn đau khổ.

Mọi người không bao giờ cảm thấy thấm thía; họ luôn muốn nhiều hơn. Đó là một giả định quan trọng của mô hình thị trường tự do. Theo Phật giáo, chúng ta biết rằng không chỉ đuổi theo sau khi hàng hóa không làm cho chúng ta hạnh phúc, thực sự nó gây ra cho chúng ta thêm nỗi buồn. Nó gây cho chúng ta tất cả nỗi đau và thêm đau khổ.

“Tôi nghĩ rằng nếu chúng ta trở lại với một hệ thống chăm síc trẻ em, chăm sóc sức khỏe và giá dục hơn nữa, nó sẽ khuyến khích chúng ta tập trung hơn vào việc tạo ra một cuộc sống có ý nghĩa”.

Cuối cùng, điều này phải đi xuống đến những quan điểm khác nhau về bản chất con người.

Câu hỏi về bản chất của con người là chìa khóa của sự khác biệt giữa “Thị trường tự do” và “Kinh tế học Phật giáo”. Như đức Đạt Lai Lạt Ma nói, quan điểm của Phật giáo là bản chất của con người là tốt và con người muốn được vị tha. Họ là người vị tha - đó là sự tốt lành cơ bản của họ. Thị trường tự do” bắt đầu từ giả thuyết ngược lại: rằng con người không phải là vị tha, chỉ quan tâm đến họ (vị kỷ) mà thôi.

Ở đây có một câu hỏi về con gà và quả trứng. Chúng tôi giả định rằng nếu mọi người trở nên vị tha và nhận ra sự phụ thuộc lẫn nhau của họ, thì hệ thống kinh tế sẽ phát triển theo. Nhưng nó có thể làm việc theo cách khác không - liệu một hệ thống kinh tế khác có thực sự khuyến khích sự thay đổi ở mức độ cá nhân và tinh thần? Chúng ta có thể sử dụng hệ thống kinh tế để giúp đỡ tốt nhất trong chính chúng ta?

Nếu chúng ta đưa mọi người vào đúng khuôn khổ xã hội, lòng vị tha và từ bi tâm của họ sẽ ra đi. Nhưng khi chúng ta đặt con người vào “nền kinh tế thị trường”, nơi mọi người nắm bắt, nắm bắt và so sánh thu thập, thật khó để nghĩ đến bất cứ điều gì khác ngoài bản thân họ.

Vào giữa thế kỷ 20, những thập niên năm 1950 và 1960, chúng ta tiến đến một hệ thống kinh tế tổng thể hơn, một với nhiều dịch vụ công cộng. Sau đó, sự bùng nổ, trong những thập niên 1980, thuyết kinh tế của Reagan (hay Chính sách kinh tế của Reagan) - có tên Reaganomics (viết nối của hai từ Reagan và economics do Paul Harvey đưa ra) - là kết hợp các biện pháp kinh tế được Tổng thống thứ 40 của Hoa Kỳ Ronnald Reagan đưa ra trong hai nhiệm kỳ tổng thống của mình, được coi là một trong những thuyết kinh tế chủ đạo trong lịch sử phát triển kinh tế của Mỹ. Chính sách kinh tế dưới thời Reagan là kết hợp các biện pháp giảm thuế với chi tiêu mạnh cho quốc phòng. Điều này giúp nền kinh tế tăng trưởng nhưng lại khiến nợ của quốc gia tăng gấp nhiều lần. 

Học thuyết Reaganomics dựa vào quan điểm cho rằng một khi giảm thuế, người lao động hoặc nhà đầu tư sẽ có thêm một khoản tiền trong thu nhập của họ và đổ sang chi tiêu, giúp tăng cầu cho sản xuất. Điều này dẫn tới thêm đầu tư và công ăn việc làm. Sản lượng tăng, sức ép lạm phát giảm và tiền tệ lưu thông giúp kiểm soát thâm hụt ngân sách.

Ở đây ngay cả tại Viện Đại học California Berkeley, tôi nhận thấy tất cả các học sinh, sinh viên đã đột ngột ích kỷ hơn nhiều, và đánh giá cạnh tranh. Nhưng tôi nghĩ nếu chúng ta trở lại với một hệ thống chăm sóc trẻ em, chăm sóc sức khỏe và giáo dục, nó sẽ khuyến khích chúng ta tập trung hơn vào những gì tạo ra cuộc sống có ý nghĩa.

Liệu điều này bắt đầu ở đáy với giá trị và thực tiển của con người, hoặc đứng đầu với một hệ thống kinh tế khác?

Tôi nghĩ rằng quý bạn cần cả hai. Chúng ta cần những người lãnh đạo tinh thần trong cộng đồng để giúp mọi người chú ý hơn. Nhưng Chính phủ cũng cần phải cơ cấu lại nền hoạt động kinh tế như thế nào, cung cấp các dịch vụ và ưu đãi để giúp người ta có thể phát huy giá trị từ bi tâm, sống có năng lực và có ý nghĩa hơn. Tôi nghĩ rằng thay đổi khí hậu và sự nóng lên toàn cầu có thể giúp thúc đẩy chúng ta theo hướng đó, bởi vì chúng ta không thể tiếp tục tiêu thụ. Hoa Kỳ đã tiêu thụ nhiều hơn hành tinh của chúng ta có thể chịu được.

Trong cuốn sách của bạn, bạn mô tả ba nguyên tắc của “Kinh tế học Phật giáo”. Đó là chất lượng cuộc sống; Tính bền vững và sự thịnh vượng chung. Chúng ta hãy cùng nhìn vào từng nguyên tắc một.

Bạn xác định mục tiêu đầu tiên là “Nâng cao chất lượng cuộc sống cho cả bản thân và người khác”, và nói, “Hệ thống kinh tế nên khuyến khích chúng ta, hoặc giúp chúng ta có một cuộc sống có ý nghĩa”. Làm thế nào một hệ thống kinh tế có thể làm được điều đó?

Mọi người cần có một lượng tiêu thụ nhất định, để có một cuộc sống thoải mái. Họ cần thức ăn, nước, nơi trú ẩn, y tế, giáo dục. Nhưng một khi bạn đạt được tiêu chuẩn cơ bản này, bạn có thể nghĩ đến việc tạo ra một cuộc sống có ý nghĩa thông qua các mối liên kết - thông qua việc giúp đỡ người khác, và thưởng thức trong bảo vệ thiên nhiên.

“Các phút giây bạn nhận ra sự phụ thuộc lẫn nhau của bạn với thiên nhiên, và cam kết để chữa lành và bảo vệ nó, hệ thống kinh tế của bạn hoàn toàn thay đổi”.

Vì vây, đầu tiên hệ thống cung cấp tiêu thụ cơ bản cho mọi người để có một cuộc sống thoải mái, như họ đã làm ở Bắc Âu. Một khi điều đó đã đạt được, bạn có thể bắt đầu giải quyết những điều tạo nên cuộc sống có ý nghĩa: Chúng ta cần cung cấp những gì để cộng đồng và gia đình có thể hoạt động tốt? Vì vậy, mọi người không phải làm việc quá sức, và có thể cân bằng công việc của họ và cuộc sống gia đình cộng đồng? Vì vậy, họ có thể bắt đầu làm những điều mà cho phép họ đánh giá cao thời điểm này? Vì vậy, họ có thể giúp đỡ người khác và mang mọi người đi cùng?

Nâng cao chất lượng cuộc sống có nghĩa là cho phép chúng ta sống một cách toàn diện khi những nhu cầu cơ bản của chúng ta được thỏa mãn. Nó không dựa trên tiêu dùng cá nhân. Nó dựa trên việc tạo ra một hệ thống phù hợp với mọi người. Điều đó mất rất nhiều dịch vụ công cộng, và nó là tốn kém. Nó có nghĩa là đảm bảo rằng mọi người đều được giáo dục tốt, có sự trợ giúp mà họ cần, và cơ sở hạ tầng hoạt động với năng lượng tái tạo.

Đây là định nghĩa về chất lượng cuộc sống mà vượt xa các tiêu chuẩn kinh tế.

Định nghĩa chuẩn cho hiệu quả kinh tế là thu thập bình quân đầu người. Nó không bao gồm bất kỳ điều gì thực sự quan trọng đối với mọi người khi các nhu cầu cơ bản của họ được đáp ứng. Tất cả đều được loại trừ khỏi các tiêu chuẩn thông thường về mức sống. Tôi dành cả một chương trong cuốn sách về hiệu quả kinh tế. Làm thế nào chúng ta đo được nó? Bởi vì nó không dễ dàng, ngay cả đối với một nhà kinh tế học.

Nguyên tắc thứ hai của “Kinh tế học Phật giáo” mà bạn liệt kê là “Tính bền vững”. Triết học Phật giáo đặc biệt giúp chúng ta giải quyết vấn đề này như thế nào?

Thông qua sự thật về sự phụ thuộc lẫn nhau (tương quan). Phật giáo dạy rằng tất cả chúng sinh đều có mối tương quan, tương duyên với nhau và hài hòa cùng thiên thiên. Đó là một phần của chúng ta. Vì vậy, phút giây mà bạn nhận ra sự phụ thuộc lẫn nhau của bạn với thiên nhiên, và cam kết để chữa lành và bảo vệ nó, hệ thống kinh tế của bạn hoàn toàn thay đổi.

“Kinh tế thị trường tự do” giả định bản chất đang bị chi phối. Đó là một loại hàng hóa mà chúng ta sử dụng để tăng mức sống và tiêu dùng. Đó là vai trò của thiên nhiên - đó là một nguyên liệu. Chúng ta có thể gây ô nhiễm không khí, chúng ta có thể làm bất cứ điều gì chúng ta muốn miễn là lợi ích lớn hơn chi phí. Trong “Kinh tế thị trường tự do”, đó là quy luật duy nhất. Lợi ích là thu nhập cá nhân và tiêu dùng. Nhưng cho đến gần đây, chúng tôi đã không thường xuyên tính toán chi phí cho trái đất và cho nhân loại. Cuối cùng, chúng ta đang nhận thức rõ hơn về chi phí điều trị nhiên nhiên như là nguồn tài nguyên.

Trong Phật giáo, chúng ta tôn trọng và bảo vệ thiên nhiên và nhận ra rằng chúng ta phụ thuộc vào nó. Với một phật tử, ý tưởng rằng chúng ta sẽ vượt khỏi khả năng của trái đất để nuôi dưỡng tất cả chúng sinh - không chỉ con người, mà tất cả chúng sinh - là không thể tưởng tượng. Chúng tôi quan tâm rất nhiều đến sức khỏe của tự nhiên và khả năng của nó để tồn tại cho các thế hệ tương lai, và cho tất cả các loài. Sự khác biệt từ quan điểm thị trường tự do giống như đêm và ngày.

Làm thế nào để chúng ta thay đổi quan điểm thiên nhiên này từ một nguồn lực tồn tại cho tiêu dùng của chúng ta, và là một phần đối với môi trường mà chúng ta đang sống? Có phải nó chỉ đơn giản là sợ thiên tai sắp xảy ra hay nó đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc hơn về sự phụ thuộc lẫn nhau mà Phật giáo đưa ra?

Tôi không chắc chúng ta sẽ quyết định rằng, tiêu dùng không phải là cách. Gần đây, chúng tôi đac giao dịch với một số chuyên gia công nghệ thành thật tin rằng một số công nghệ sẽ đến Công nghệ BAM - xu hướng mới trong quản lý doanh nghiệp! - và cứu chúng ta. Họ quá lạc quan về những gì có thể xảy ra trong thời gian sắp tới, và những gì sẽ xảy ra. Họ không lo lắng bởi vì bằng cách nào đó công nghệ sẽ đi vào và cứu chúng ta, để chúng ta có thể tiếp tục thống trị trái đất.

Tôi nghĩ rằng thỏa thuận về thay đổi khí hậu ở Pari là một bước tiến to lớn trong việc thay đổi cách chúng ta suy nghĩ về những gì có thể có trong cuộc đời của chúng ta, và điều gì sẽ cho phép một mức sống cao trong một thế giới bền vững. Trong năm trước cuộc hội đàm tại Pari, rõ ràng là lối sống ở các nước tiên tiến khôn g bền vững. Tuy nhiên, điều đầu tiên mà mọi người nói là “Được rồi, chúng ta có nhiều năng lượng tái tạo hơn”. Nhưng các nhà khoa học về khí hậu nói tiếp với chúng tôi: “Chỉ một giây thôi, chúng ta cần phải làm nhiều hơn thế”. Chúng ta có vấn đề về nước; chúng ta có vấn đề với sản xuất lương thực. Chúng ta thực sự sẽ phải suy nghĩ toàn cầu về những gò đang xảy ra với các nguồn lực của thế giới. Tôi nghĩ đó là một quá trình giáo dục. Nó s0065 làm chúng tôi di chuyển chậm chạp một chút, nhưng khi hậu quả của sự ấm lên toàn cầu trở nên rõ ràng hơn với chúng ta.

Nguyên tắc thứ ba là “Chia sẻ sự thịnh vượng”, nghĩa là bất bình đẳng về thu nhập thấp hơn. Bạn có thể nói rằng điều này cho thấy sự khác biệt giữa thu hẹp lợi ích của kinh tế thị trường tự do và những gì mà Đạt Lai Lạt Ma mô tả như lợi ích tự giác giác ngộ của việc chăm sóc người khác.

Khi tôi đau khổ, bạn đau khổ, bởi vì chúng ta phụ thuộc lẫn nhau. Nhưng hãy tiến thêm một bước nữa. Trong mô hình thị trường tự do, bạn không thể biện minh cho việc phân phối lại tiền từ Bill Gates cho một đứa trẻ đói khát, bởi vì Bill Gates vẫn được hưởng lợi và sự hài lòng từ đồng đô la cuối cùng của mình. Làm thế nào bạn có thể đánh giá sự hài lòng của mình chống lại đứa trẻ? Mô hình không cho phép so sánh.

“Người ta không thực sự bị loại khỏi hàng hóa. Trên thực tế, nó làm cho họ hạnh phúc hơn”.

Trong mô hình Phật giáo, vạn sẽ không bao giờ cho phép bất cứ trẻ em nào chết đói. Có một lịch sử lâu dài trong nền kinh tê của cái được gọi là giả thuyết thu nhập tương đối. Đây là ý tưởng rằng mọi người ở trên đầu đang tiêu tiền vào vị trí hàng hóa hoặc trạng tháo mà không giúp ở tất cả xã hội. Vì vậy, tốt hơn là lấy tiền mà họ đang chi tiêu vào trạng thái hàng hóa và trao nó cho những người cần nó để mua những điều cơ bản về cuộc sống. Bạn tăng phúc lợi xã hội bằng cách lấy tiền từ người giàu và cho những người nghèo khó.
 

Có nghĩa là bạn trong các phúc lợi xã hội như các dịch vụ xã hội, hoặc như phúc lợi xã hội nói chung? Điều thú vị là bạn có thể định nghĩa nó bằng hai cách khác nhau, bởi vì cả hai đều được phục vụ bởi sự bất bình đẳng ít hơn.

Trong nền kinh tế học, phúc lợi xã hội đề cập đến phúc lợi xã hội nói chung. Bạn đưa ra một điểm tốt mà phúc lợi xã hội sẽ được cải thiện khi chúng ta giảm sự bất bình đẳng bằng cả việc phân phối lại thu nhập và cung cấp các dịch vụ xã hội.

Tất cả chúng ta cảm thấy tốt hơn rất nhiều khi mọi người đều có một cuộc sống thoải mái. Và mọi người không thực sự bị loại khỏi trạng thái hàng hóa. Trên thực tế, nó làm cho hạnh phúc hơn. Họ không tách biệt với người khác, họ không có tính phán xét, và họ không còn so sánh mình với người khác nữa. Bạn có thể tiêu thụ, nhưng không theo cách nào hấp dẫn hoặc tham lam. Chúng ta cần đảm bảo rằng không ai đói trong khi ăn thức ăn ưa thích.

Bạn trích dẫn nghiên cứu rằng có một mức độ hạnh phúc cao hơn trong các xã hội có bất bình đẳng về thu nhâph thấp hơn.

Đúng rồi. Trong nền kinh tế thị trường tự do, khi bất bình đẳng gia tăng, mọi người đều cảm thấy “Ôi trời ơi! Thậm chí còn xa hơn nữa”. Nhưng khi tôi ở giữa trong một xã hội ít bất bình đẳng, tôi cảm thấy mình có một cuộc sống tuyệt vời!

Tôi muốn nói thêm rằng ở Hoa Kỳ chúng ta đang quá tập trung vào đất nước chúng ta. Khi chúng ta nói về sự thịnh vượng chung trong nền kinh tế học Phật giáo, chúng ta xem quan điểm của Liên Hợp Quốc về các mục tiêu phát triển bền vững cho mọi người. Điều đó đưa chúng ta từ 325 triệu người lên đến 7,5 tỷ người, trong đó hơn 5 tỷ người thậm chí không nghĩ đến việc có nhiều cuộc sống có ý nghĩa hơn vì họ phải mất nhiều thời gian để cố gắng tự nuôi sống mình.

“Để đi từ “Kinh tế chính thống” đến “Kinh tế học Phật giáo”, chúng ta cần rút ngắn tuần làm việc”.

Nhìn khắp thế giới, bạn nghĩ nền kinh tế nào phản ánh tốt nhất các giá trị của “Kinh tế học Phật giáo”?

Trong thế giới phát triển, tôi nghĩ mọi người nghĩ ngay về Bắc Âu. Các quốc gia như Đan Mạch, Thụy Điển, Phần Lan...đạt được điểm cao về hạnh phúc. Họ đạt được điểm rất cao về y tế và giáo dục và tỷ lệ bất bình đẳng rất thấp. Mọi người đều chăm sóc cho nhau, và nếu bạn hỏi mọi người nếu họ cần nhiều hơn họ sẽ nói, “Không, tôi không cần nhiều hơn, tôi có một cuộc sống tuyệt vời! Trên thực tế, nếu tôi muốn bất cứ điều gì khác, đó là thêm thời gian với gia đình và để giúp cộng đồng của tôi”.

Vì vậy, ngay cả ở những quốc gia đó, họ cảm thấy căng thẳng quá mức vì giờ làm việc vẫn còn quá dài. Tôi nghĩ từ kinh tế chính trị đến kinh tế học Phật giáo - và để cứu lấy trái đất - chúng ta thật sự cần rút ngắn tuần làm việc. Nhưng chúng ta vẫn chưa có mặt tại đó, ngay cả trong các nền dân chủ xã hội có hiệu suất cao nhất.

Nếu mô hình xã hội dân chủ đã đạt được nhiều mục tiêu trên, triết học Phật giáo thực sự có thể cung cấp gì, nếu nó đã xảy ra ở những nơi mà Phật giáo không thông báo?

Chúng ta cần tiếp tục trở lại với sự bền vững, bởi vì các quốc gia này thực sự không bền vững. Rất nhiều trong số họ đang sản xuất nhiên liệu hóa thạch để xuất khẩu, và lối sống của họ vẫn còn quá tiêu dùng theo định hướng. Điều khác là các quốc gia xã hội dân chủ không nói về chánh niệm. Họ không nói đủ về việc giảm đau khổ hoặc đánh giá cao giây phút hiện tại.

Ngay cả trong những xã hội này, có rất nhiều sự xa lánh, đó là dấu hiệu cho thấy mặc dù những xã hội này hoạt động tốt, nhưng giá trị của họ vẫn quá quan trọng để cuối cùng có thể đáp ứng được từ quan điểm của con người.

Thành thật mà nói, tôi nghĩ rằng một phần của vấn đề là Hoa Kỳ là quốc gia dẫn đầu trong việc định nghĩa nền kinh tế sẽ như thế nào. Chúng tôi vẫn xem mình như một mô hình của thế giới. Mọi người đều xem truyền hình Mỹ, và đột nhiên họ cảm thấy họ cần phải có một tủ quần áp đầy đủ, các tiện nghi và xe hơi lúc nào cũng đầy bình xăng. Nó gây ra vấn đề trên toàn thế giới. Nó sẽ giúp ích rất nhiều nếu Hoa Kỳ sẽ đi đầu trong việc nói, chúng ta hãy trở nên bền vững và chăm sóc mọi người.

Cuối cùng, không có nghĩa là từ một quan điểm thông thường, nhiều người trong chúng ta sẽ phải là người nghèo hơn để làm công việc này? Và những người đó sẽ phải thuyết phục chấp nhận điều đó?

Tất cả chúng ta phải sống tự nhiên hơn, vâng, có nghĩa là tiêu thụ ít. Đây là nơi tôi nghĩ rằng ngữ nghĩa là rất quan trọng. Bạn đang sử dụng “nghèo hơn” trong xu hướng thị trường chính, nghĩa thị trường tự do, định nghĩa sự giàu có bằng vật liệu thuần túy. Trong một mô hình Phật giáo, chúng ta nói rằng, chúng ta sống cuộc sống thật sư phong phú bởi vì gia đình chúng ta tận hưởng, cộng đồng và thiên nhiên của chúng ta.

Những gì bạn phải tranh luận thành công là sự thay đổi mô hình kinh tế sẽ không làm cho bạn nghèo hơn, rằng một cách sâu sắc hơn nó sẽ làm cho bạn phong phú hơn. Bởi vì nếu bạn không thể thuyết phục được mọi người về điều đó, thì chẳng có gì thay đổi.

Đó là lý do tại sao chúng ta cần suy nghĩ lại về các thước đo hiệu quả kinh tế. Sự thịnh vượng là gì? Chất lượng cuộc sống của chúng ta là gì? Nó không phải là tiêu thụ. Đó là khái niệm Phật giáo về sự giàu có bên trong và bên ngoài, trong đó cả sự giàu có bên ngoài gồm nhiều thứ hơn là những gì chúng ta mua và tiêu thụ. Sự giàu có bên grong, là tất nhiên vô cùng quan trọng cho sự hạnh phúc và phúc lợi của chúng ta.

Tác giả: Melvin McLeod 

Vân Tuyền (Nguồn: Buddhist Economics)